Item gefilterd op datum: december 2012

In stressvolle situaties ben je soms even niet in staat om effectief te reageren. Als je druk op je werk wordt opgevoerd of als je intern stress opbouwt, ben je er gevoelig voor om overlevingsgedrag in te zetten als afweer tegen de pijnlijke ervaring. Dat is niet steeds een functionele reactie, je zet jouw kwaliteiten dan vaak niet meer in. Bij stress zie je aan de buitenkant meestal iets anders dan wat je van binnen ervaart. De ander zal dit incongruent gedrag vaak aanvoelen. Je functioneert vanuit een masker, omdat je je anders voordoet dan hoe je werkelijk denkt, voelt en ervaart. In essentie gebeurt er dan niet zoveel omdat je op dit soort momenten niet helemaal jezelf bent en ook niet helemaal eerlijk bent tegenover je medewerkers.

In stresssituatie ben je uit balans: je verliest je uitdaging. Deze is immers aangeleerd en niet aangeboren zoals een kwaliteit. Bij stress schiet je in je valkuil. Bij hevige stress kan je ook in je allergie terechtkomen.

Over het algemeen zie je 3 fasen hoe iemand onder stress zal reageren:

- Alarmfase 1: Iemand in stress schiet in zijn valkuil.

- Alarmfase 2: Dit slaat bij hevige stress om naar de allergie. Door het verwijt wordt de persoon zo geraakt, dat hij prompt in de allergie schiet.

- Alarmfase 3: Als de druk nog verder toeneemt, is het niet onmogelijk dat de persoon brokken gaat maken, overspannen raakt, burn-outverschijnselen vertoont, ziek wordt of een ongeluk krijgt. Men gaat eigen ellende creëren.

VOORBEELD

Kato is moeder van een zoon van 17 en voert volgend gesprek met haar zoon:

- Mam, hou nu toch eens op met me te blijven betuttelen. Ik ben echt oud genoeg om voor mezelf te zorgen. Hoe lang denk je hier nog mee door te gaan, tot ik 30 ben?

* Maar ik maak zorgen om de vrienden met wie je omgaat.

- Wat is daar nou mis mee? Jij vindt altijd wel iets om je zorgen over te maken.

* Maar je bent pas 17. Geloof me, we zeggen dit alleen voor je eigen bestwil.

- Dat zeg jij, maar volgens mij interesseert mijn bestwil je helemaal niks. Je denkt alleen maar aan jezelf.

* Oké, als je er zo over denkt, dan zoek je het ook zelf maar uit, dan kan het me niks meer schelen, maar kom straks niet met hangende pootjes thuis hé, met ‘ik wist het niet’ en ‘ik kon er niks aan doen’. Ik heb je gewaarschuwd!

- Jaja, hou nu maar op, het is wel goed zo… Hier is duidelijk af te lezen hoe Kato reageert als ze onder stress staat.

- In alarmfase 1 schiet ze vanuit haar kwaliteit ‘behulpzaamheid’ of ‘zorgzaamheid’ in haar valkuil ‘betutteling’.

- In alarmfase 2 slaat dit om naar allergie. De moeder wordt zo in haar hart getroffen door het verwijt van haar zoon, dat ze roept dat hij het zelf maar moet uitzoeken. Ze schiet in haar allergie ‘onverschilligheid’.

Gelukkig word je er door je omgeving in fase 2 vaak op gewezen dat er iets aan de hand is. Je bent immers in je allergie beland en dan ga je gedrag vertonen dat je omgeving niet van je kent. Er komen dan opmerkingen zoals ‘wat is er met haar aan de hand?’. Als je deze signalen tijdig opmerkt, dan kan je er veel aan hebben.

In feite is een maskerkwadrant een uiting van stress en bevind je je in alarmfase 2. De wereld krijgt meer je allergie te zien dan je valkuil.

De reden waarom je in fase 3 op weg bent naar een crisis, is ook niet zo verwonderlijk. Als je een tijdje in je eigen allergie zit, vertoon je zelf gedrag dat je zelf verafschuwt. Je krijgt de pest aan jezelf en dat helpt je niet vooruit. Je bent volledig uit balans en daar geraak je niet zomaar uit. Je hebt werkelijk een crisis nodig om eruit te geraken en om opnieuw in balans te komen.

Om in een werkcontext te (over)leven, is het belangrijk af en toe te reflecteren en je af te vragen wie je bent en wat je wilt. Als je die vragen ontwijkt, is de kans groot dat je belandt in een burn-out, depressie… Op een of andere manier zal het leven je een signaal geven dat het tijd is om even stil te staan en naar binnen te kijken. Het is enkel jammer dat daar een crisis voor nodig is. Het kernkwadrant kan een middel zijn om meer over onszelf te ontdekken. Het kan ons helpen begrijpen waarom we ons gedragen zoals we ons gedragen. We hebben inspirerende kanten en schaduwkanten, beide zijn aanwezig. Ze horen bij elkaar en zijn met elkaar verbonden.

Net zoals een werkgever aan employer branding en jobbranding doet, doet een werknemer ook zelf aan personal branding. Hij denkt bij zijn presentatie op de arbeidsmarkt vooraf na over en geeft inhoud aan de vraag hoe hij een positieve emotionele reactie kan oproepen bij een potentiële werkgever. Individuen zijn zelfbewust welke baan op dat moment het beste bij hen past. Kernvragen bij het ontwikkelen van een personal brand zijn:

- Wat zijn mijn functionele en meetbare merkwaarden (kennis, opleiding, ervaring)?

- Wat zijn mijn emotionele merkwaarden (talenten, passies, persoonskenmerken, waarden)?

- Wat zijn mijn belangrijkste doelen?

- Wat is mijn hoofdstrategie om dit te bereiken?

Jouw merkwaarden en doelen kan je op het spoor komen door een aantal kernkwadranten volgens Ofman op te bouwen. Je kan jezelf presenteren met behulp van een aantal kernkwadranten. Zorg dat je personal brand gebaseerd is op je krachten, op je kwaliteiten. Probeer jezelf zo helder en onbevooroordeeld mogelijk te zien. Niet enkel in de zoektocht naar een geschikte job is het interessant om een werkomgeving te vinden waar je je kwaliteiten kunt benutten, ook tijdens je loopbaan is het nuttig om af en toe stil te staan bij je kwaliteiten en uitdagingen en na te gaan of je huidige job hier een antwoord op kan geven en je eventueel te heroriënteren. Wim Annerel, life en business coach, benadrukt het belang van na te denken over hoe je wil dat anderen jou zien bij het ontwikkelen van je personal brand. Hoe wil je overkomen? Wil je onthouden worden als de voordeligste boekhouder, de copywriter die ook kan vertalen of heb je het liefst dat mensen jou zien als expert op het gebied van netwerken? Als je weet hoe je gezien wilt worden, dan kun je eraan werken om ervoor te zorgen dat mensen je ook daadwerkelijk zo gaan zien!

Een tip: denk hierbij ook na over een specialisme. Bij welk onderwerp wil je dat mensen direct aan jou denken? Welke specialiteit heb je, of welke specialiteit wil je verder ontwikkelen zodat mensen in het vervolg aan jou denken als ze iets in die richting nodig hebben? De kernkwaliteiten die je op het spoor komt door het kernkwadrant van Ofman kunnen je helpen om jouw specialisme te detecteren. Een specialisme bepalen kan misschien beperkend lijken, maar het geeft je wel een veel betere focus. Dit levert jou en je personal brand op de lange termijn meer op.

- In de trainingswereld wordt veel gebruikgemaakt van het kernkwadrant. Het is een instrument om inzicht te krijgen in iemands kwaliteiten, zwakke kanten, uitdagingen enzovoort. Het idee achter het instrument is dat iemand niet maakbaar is. Eigenschappen van personen zijn maar zeer beperkt te veranderen. Net de vervormingen van eigenschappen, de valkuilen, kan je wel aanpassen. Je kan de scherpe kantjes afzwakken door ook je uitdaging in te zetten. Wat veel beter werkt, is dat personen onderkennen waar hun kwaliteiten liggen en zich vandaaruit verder ontwikkelen.

- Kernkwadranten lenen zich uitstekend om onszelf beter te leren kennen. Je krijgt inzicht in je sterke en minder sterke kanten en welke kwaliteiten je nog wil

OPDRACHT

- Praktijkcase Janny van ’t Veld en Richard Kurgas:

o Teken een kernkwadrant dat bij dit conflict hoort.

o Kan je er een dubbelkwadrant van maken?

o Hoe kunnen je inzichten een hulpmiddel zijn bij deze samenwerkingsproblemen?

Bron: Marcus, J., van Dam, N. & Perdeck, L., 2009, p. 107 ontwikkelen. Het wordt duidelijk wat je blinde vlek is. Door kernkwadranten te gebruiken, kan je blinde vlek verkleinen. (zie Johari-venster). Het opmaken van enkele kernkwadranten kan dienst doen als voorbereiding van een functioneringsgesprek.

- Hoe meer je uit je eigen ontwikkeling hebt geleerd wat er nodig is voor verdere ontwikkeling, hoe beter je de rol van coach kan vervullen.

- Een kernkwadrant uitwerken kan ook een goede basis zijn om feedback te geven. Je spreekt de andere niet alleen aan op wat er mis is, maar ook op wat er goed is en hoe hij zich verder kan ontwikkelen. Door de ander te herkennen in hetgeen hij al goed is, krijg je ook meer ruimte om feedback te geven over valkuilen en uitdagingen. Dit schept een klimaat waarin groei mogelijk is.

Tijdens het samenwerken met anderen word je geconfronteerd met kernkwaliteiten, valkuilen, uitdagingen en allergieën van anderen. Jouw gedrag wordt deels bepaald door het gedrag van de anderen. Het kernkwadrant helpt je jouw gedrag te verklaren, maar ook dat van anderen.

Veelal zijn valkuilen en uitdagingen de bron van conflicten die de persoon met zijn omgeving heeft. Als iemands valkuil overeenkomt met de allergie van iemand anders, ligt een conflict voor de hand. Conflicten, irritaties en onderlinge spanningen vinden vaak hun oorsprong in de blindheid voor de eigen kwaliteiten (met hun valkuilen) en die van anderen. Men focust zich op de allergieën en heeft geen oog meer voor de kwaliteiten van elkaar.

VOORBEELD

An is een bescheiden medewerker (kwaliteit). Ze stoort zich enorm aan Bavo, die continu opschept over zijn prestaties (allergie). Nochtans is de kwaliteit van Bavo dat hij zelfbewust is. Dit is een eigenschap die juist voor An weer een uitdaging vormt, wil ze niet zichzelf teveel wegcijferen (valkuil). Kernkwadranten kunnen ook zeer goed gebruikt worden om na te gaan waarom de communicatie niet goed loopt, waarom er zoveel wederzijdse irritatie is. Het is een handig middel om ons eigen aandeel te leren zien daar waar het in interacties misloopt.

Kwaliteiten en valkuilen werken wederzijds op elkaar in. Onderlinge irritaties zijn bijna altijd te benoemen als allergieën.

Het maken van een dubbelkwadrant kan hierbij helpen.

- Vertrekkende van je allergie maak je een kernkwadrant van jezelf. Hieruit zul je leren dat jouw reactie op de ander evenveel zegt over jezelf dan over de ander.

Hetgeen de ander bij je oproept, zegt veel over jezelf.

- Je maakt een tweede kernkwadrant van de ander. Jouw allergie beschouw je als de valkuil van de ander. Het ander kwadrant kan het omgeklapte kwadrant van jezelf zijn maar dat hoeft niet noodzakelijk zo te zijn. Uit verschillende kwaliteiten kunnen verschillende valkuilen ontstaan en omgekeerd.

Door het maken van een dubbelkwadrant verplicht je jezelf om te kijken naar jouw eigen aandeel. Jouw allergie wordt immers veroorzaakt door een teveel van iets wat jij te weinig hebt. In die zin ligt er een uitdaging op jou te wachten. Die bewustwording kan er misschien al toe leiden dat je je minder ergert aan de ander.

Tevens kan je de ander aanspreken op het feit dat hij in de valkuil geschoten is van iets wat tevens ook een mooie kwaliteit kan betekenen.

Het kwadrant maakt het mogelijk om gevoelige zaken in een team vrij neutraal bespreekbaar te maken.

Zoals je een kernkwadrant van jezelf kunt maken, is het ook perfect mogelijk om een kernkwadrant van een team te maken. Overal waar mensen een tijdje samen zijn (vb. een gezin, een sportclub, een afdeling, een organisatie), ontstaat op een gegeven moment een sfeer, een cultuur, gewoontes. Dit laat zich goed beschrijven in een kwadrant wat je een groepskwadrant of een cultuurkwadrant zou kunnen noemen. Je bouwt het kwadrant dan op aan de hand van dat waar men collectief goed in is (collectieve kwaliteit), waar men collectief voor op moet passen (collectieve valkuil), wat men collectief nodig heeft (collectieve uitdaging), waar men collectief niet tegen kan (allergie). Het gaat om de geschreven en ongeschreven regels in de groep die aangeven welk gedrag er van iemand verwacht wordt en welk gedrag aangemoedigd en beloond wordt. Wanneer iemand van dit gedrag afwijkt, dan geeft de groepscultuur aan waarop die persoon aangesproken wordt. Het collectieve gedrag kan je opsporen door te zoeken naar signalen die mensen elkaar geven in de zin van ‘Zo doen we dat nu eenmaal bij ons’. Deze informatie kan een grote waarde hebben als je de medewerking van een groep nodig hebt. Als je iets doet wat afwijkt van collectieve gewoontes, dan zal je te maken krijgen met reacties vanuit de cultuur. Negeer je de eisen van een cultuur, dan kan dit je duur komen te staan ‘I should have known better’.

Volgende vragen kunnen je daarbij helpen:

- Waar zijn we met z’n allen goed in?

- Wat is onze collectieve valkuil?

- Wat hebben we samen als uitdaging?

- Waar kunnen we met z’n allen niet tegen?

VOORBEELD

In ons gezin staan we voor degelijkheid. Alles wat we doen, doen we goed. We houden niet van prutsers. Je houdt je bij ons aan je afspraken. Sommigen vinden ons streng, wij noemen dat duidelijk. We houden helemaal niet van ondoordachte acties. Wat we nodig hebben: een beetje meer plezier en genieten zou geen kwaad kunnen.

Op basis van een teamkwadrant kan je gedrag van afdelingen gaan analyseren. Waarom gedragen bepaalde afdelingen zich zo? Waarom reageren ze op een bepaalde manier op het gedrag van een andere afdeling? Wat is het mechanisme achter het stereotype gedrag van een ‘ICT-afdeling’ op ‘marketingafdeling’?

Hoe meer je jezelf kent, hoe beter je in staat bent anderen te begrijpen. Een goede manager kent zichzelf goed en weet wat zijn sterkten en zwakten zijn. Hij weet waarin hij zich moet laten compenseren door een goede rechterhand in zijn team. Om goed leiding te kunnen geven, is het nodig je te realiseren hoe je eigen gedrag overkomt bij anderen en wat voor effecten je eigen gedrag heeft op de prestaties, motivatie en tevredenheid bij de mensen waaraan je leidinggeeft. Uit onderzoek blijkt bovendien dat hoe groter het zelfbewustzijn bij managers hoe hoger het niveau van persoonlijke effectiviteit van de leidinggevende.

Je kan het kernkwadrant vanuit de 4 verschillende hoeken opbouwen.

- Vertrekken vanuit je kernkwaliteit.

o Dit is voor ons vaak niet zo gemakkelijk. We leven in een cultuur waarin we dikwijls worden aangesproken op hetgeen niet goed loopt, en minder op hetgeen we allemaal goed kunnen.

- Vertrekken vanuit je valkuil

o Voorbeeld: vertrek vanuit opmerkingen die je regelmatig krijgt vb. ‘wees toch niet zo slordig’, ‘je bent ongelooflijk naïef’, ‘je bent lui’. Soms is het even zoeken naar de kwaliteit die schuilgaat achter de valkuil.

- Vertrekken vanuit je uitdaging

o Stel je de vraag welke kwaliteiten je goed zou kunnen gebruiken om een evenwichtiger en completer mens te worden. Of je kan gaan kijken welke kwaliteiten je bij anderen bewondert.

- Vertrekken vanuit je allergie

o Volgens Ofman is dit de eenvoudigste manier om je kernkwadrant uit te werken. De meeste mensen hebben geen moeite om aan te geven waar ze bij een ander niet tegen kunnen.

De 12 vragen in onderstaande figuur kunnen je helpen om je kwadrant rond te maken.

Elke vraag is een mogelijke ingang naar een kernkwadrant. Via de vragen kan je tevens een kwadrant dat je gemaakt hebt, checken.

De 12 vragen zijn onder te verdelen in 3 categorieën:

- Hoe nemen anderen mij waar? (paars)

- Hoe kijk ik naar mijzelf? (oranje)

- Hoe kijk ik naar anderen? (groen)

Hou bij het maken van je kernkwadrant het volgende in je achterhoofd:

- Eenzelfde kwaliteit of valkuil kan tot verschillende kwadranten leiden. Het is niet zo dat er voor elke kwaliteit slechts één kwadrant is. Eigenlijk kan enkel de persoon zelf beslissen welke zelfstandige naamwoorden hij heeft.

VOORBEELD

De valkuil ‘luiheid’ kan verwijzen naar de kwaliteit ‘levensgenieter’, maar ook naar de kwaliteit ‘rustigheid’.

- Ofman stelt dat het kwadrant steeds rond moet zijn. Check dat de kwaliteit het positief tegenovergestelde is van de allergie.

- Reduceer jezelf niet tot een kernkwadrant. Je hebt niet één kernkwadrant, maar je hebt meerdere kernkwadranten.

- Wees aandachtig voor maskerkwadranten. Een maskerkwadrant is het omgekeerde van een kernkwadrant, waarbij zowel kernkwaliteit en uitdaging als valkuil en allergie van plaats verwisseld zijn. Een maskerkwadrant is het gevolg van een besluit dat iemand ooit (vaak onbewust) heeft genomen om niet meer geconfronteerd te willen worden met zijn valkuil.

VOORBEELD

Mina zegt: “Dat is nu merkwaardig. Het kwadrant dat jullie mij toedichten, is precies het omgekeerde als ik van collega’s op het werk zou krijgen. Dat weet ik zeker. Jullie zien empathie als een van mijn kwaliteiten. Van hen zou ik te horen krijgen dat ik juist beschouwend ben, want soms verwijten ze me ook wel eens dat ik wat afstandelijk ben.

Het kwadrant wat jullie net geschetst hebben, komt het dichtst bij wie ik werkelijk ben. Nu zie ik hoe het komt. Toen ik dertig jaar geleden bij mijn huidige werkgever begon, werd ik na drie weken bij mijn baas geroepen. Die zei dat ik een prima vrouw was, maar niet zo sentimenteel moest doen. Ik schrok me kapot en heb toen een besluit genomen en dat was: ‘Dat gebeurt me nooit meer’. Vanaf dat moment ben ik me afstandelijk gaan gedragen. Ik heb een soort masker opgezet en dat is wat mijn collega’s nu nog zien.”

INTEGRATIE-OPDRACHT

- Noem 4 kwaliteiten van jezelf vertrekkende vanuit de verschillende ingangen van het kernkwadrant. Gebruik hiervoor de richtvragen. De lijst van Ofman kan je inspireren.

- Kies hieruit 2 kwaliteiten.

- Werk samen met een medestudent voor één van je kwaliteiten een kwadrant uit.

Hoe gaat men elders in de wereld om met kernkwadranten?

Daniël Ofman is in alle werelddelen het verhaal van de kernkwadranten gaan brengen. Hij stelde vast hoe enthousiast men overal reageert op het kernkwadrant. Het verrassende is dat het enthousiasme steeds door iets anders veroorzaakt wordt. Zo zien Chinezen, Japanners en Koreanen onmiddellijk dat het kernkwadrant een uitdrukking is van het yin-yangprincipe, oftewel dat het een polariteitenmodel is.

In de Verenigde Staten is het iets heel anders wat mensen enthousiast maakt. Het feit dat er in het kernkwadrant geen problemen zijn, alleen maar uitdagingen, spreekt de Amerikanen erg aan. ‘Everything is a challenge’.

In Rusland verliep het maken van kernkwadranten dan weer uiterst vlot. Men heeft er geen enkele moeite om zich kwetsbaar op te stellen. Men denkt er minder in termen van goed-slecht. Het idee dat een valkuil een beetje teveel is van het goede, sluit daar mooi op aan.

DOCUMENTATIE

Via het online kwaliteitenspel kan je op zoek gaan naar passende kernkwadranten.

Volgens Ofman blijkt de doorsnee mens allergisch te zijn voor te veel van zijn uitdaging, vooral als hij die in een ander verpersoonlijkt vindt. Dat is zijn allergie, die aanleiding kan geven tot conflicten met zijn omgeving. Mensen kunnen er maar slecht tegen als anderen teveel een beroep doen op hetgeen waar ze juist niet goed in zijn.

Bovendien is de allergie het negatief tegenovergestelde van de eigen kwaliteit. Het is logisch dat je je ergert aan iemand die de kwaliteit niet heeft net omdat die kwaliteit voor jou een evidentie is.

VOORBEELD

De behulpzaamheid van Kato kan ontaarden in betutteling. Loslaten is voor haar een uitdaging. Kato die behulpzaam is, zal iemand die teveel loslaat en zo onverschillig is, als irritant ervaren. Zij is allergisch voor onverschilligheid omdat onverschilligheid teveel is van haar uitdaging. Tegelijkertijd zal iemand die goed kan loslaten, Kato als lastig ervaren omdat ze betuttelt.

Je allergie kom je op het spoor door stil te staan bij de volgende vragen:

- Wat minacht je in anderen?

- Wat raden anderen je aan te relativeren?

- Wat zou je in jezelf verafschuwen?

Ofman noteerde een hele lijst met voorbeelden van allergieën (zie bijlage). Deze lijst is niet exhaustief, maar kan je wel inspireren. Merk op dat de allergieënlijst samenvalt met de lijst met valkuilen.

Allergie, valkuil en conflict

Belangrijk hierbij is dat hoe meer men in een ander met zijn eigen allergie geconfronteerd wordt, des te groter de kans is dat men in zijn eigen valkuil terechtkomt. Het is de allergie die ons vlugger in onze valkuil drijft.

Ook de ander zal meer in zijn valkuil terechtkomen. Beide personen haken op elkaar in en riskeren in een uitzichtloos conflict te komen waarbij men elkaars kwaliteiten niet meer ziet maar alleen nog maar gefocust is op elkaars valkuilen.

VOORBEELD

Koenraad die aanwezig is, zal in confrontatie met iemand die onzichtbaar is, nog meer op de voorgrond gaan treden en arrogant gedrag vertonen. Hij maakt de ander het verwijt onzichtbaar te zijn.

Allergie en people management

- Concreet betekent dit dat we het wel eens moeilijk zouden kunnen hebben met collega’s die teveel van datgene hebben wat wij te weinig hebben (uitdaging).

VOORBEELD

Veerle is zelf zeer spontaan. Ze heeft het moeilijk met collega’s die bedachtzaam zijn. Ze vindt dat ze lui zijn, geen initiatief nemen en passief zijn. Als Veerle echter de kwaliteit ‘bedachtzaamheid’ kan opmerken bij haar collega’s, dan kan ze van haar collega’s leren dat bedachtzaamheid niet hoeft gelijk te staan aan saai en lui zijn. Belangrijk is hierbij dat ze erkent dat het om een van haar allergieën gaat.

- Het model van Ofman verplicht ons op die manier ook naar ons eigen aandeel te kijken. Wij zijn immers allergisch voor het stuk dat we zelf te weinig ontwikkeld hebben (uitdaging). Onze allergie wijst ons met andere woorden de weg naar onze eigen uitdagingen. Wel moet er de bereidheid zijn om bij onszelf naar deze schaduwkant te kijken. Het lijkt soms makkelijker om bij conflicten met de vinger naar de ander te wijzen.

- Vaak zijn we extra gevoelig voor onze allergie: we merken onze allergie heel snel op bij anderen. Je zal altijd gevoelig blijven voor je allergie, maar als je meer Stuvia.com - De Marktplaats voor het Kopen en Verkopen van je Studiemateriaal

Diversiteitsmanagement. Auteur: Liesbet Matthys 160 ©2013 Arteveldehogeschool in balans bent, dan zal het je gemakkelijker afgaan om op je allergie te reageren vanuit je kernkwaliteit en niet vanuit je valkuil.

- Ofman geeft ook nog mee dat als twee soortgenoten bijv. twee aanwezige personen elkaar tegenkomen, ze het niet gemakkelijk zullen hebben met elkaar. Wel zullen ze respect hebben voor elkaar.

Dit in tegenstelling tot een confrontatie met onze allergie. Ofman zegt dat minachting kernmerkend is voor situaties waarin men geconfronteerd wordt met zijn allergie. Minachting hebben voor iemand maakt dat je niet bereid bent om te kijken naar de kernkwaliteiten van de ander die achter zijn valkuil schuil gaan.

VOORBEELD

Koenraad zal minachtend zijn tegenover onzichtbare groepsgenoten (allergie). Dit zorgt er voor dat hij niet meer kijkt naar de kwaliteit (bescheidenheid) die schuilgaat achter de valkuil (onzichtbaarheid) van de ander.

- Het kernkwadrant van Ofman toont ons dat we het meest kunnen leren van mensen waar we allergisch voor zijn. Zij hebben immers net te veel van iets wat jij juist nodig hebt.

VOORBEELD

Kato heeft een allergie voor onverschillige mensen. Toch kan ze van hen leren. Ze kan immers leren dat loslaten bij sommige leerlingen ook een goede manier van aanpak is. Door met zulke collega’s samen te werken, kan Kato leren loslaten en leert ze dat loslaten niet gelijk is aan onverschilligheid.

- Het kernkwadrant illustreert ook hoe boeiend het kan zijn om samen te werken met mensen die niet allemaal op elkaar lijken.

De positief tegenovergestelde kwaliteit van de valkuil is de uitdaging. De kernkwaliteit en de uitdaging zijn elkaars aanvullende kwaliteiten. De uitdaging zorgt ervoor dat we niet teveel doorslaan in onze kwaliteiten en niet teveel van het goede gaan doen. De combinatie van onze kwaliteit met onze uitdaging maakt dat we veel minder in onze valkuil gaan terechtkomen.

De uitdaging houdt met andere woorden onze kernbalans in evenwicht. Waar het om gaat, is de balans te vinden tussen kwaliteit en uitdaging. Als de balans teveel overhelt naar de kwaliteit, dan is de kans aanwezig dat we doorschieten in onze valkuil. Dus om te voorkomen dat we in onze valkuil schieten, is het aangewezen dat we onze uitdaging ontwikkelen. Dat is dus geen kwestie van of-of, maar van en-en.

VOORBEELD

Het positief tegenovergestelde van betutteling is loslaten. Als Kato haar behulpzaamheid combineert met loslaten, dan gaat ze minder betuttelen. Bij Kato gaat het om het vinden van de balans tussen behulpzaamheid en loslaten. Het gaat er dus niet om dat Kato minder behulpzaam moet zijn, maar wel dat zowel behulpzaam gedrag vertoont als leert loslaten.

Je uitdaging kun je op het spoor komen door stil te staan bij volgende vragen:

- Wat bewonder je in anderen?

- Wat mis je in jezelf?

- Wat wensen anderen je toe?

Ofman noteerde een hele lijst met voorbeelden van uitdagingen (zie bijlage). Deze lijst is niet exhaustief, maar kan je wel inspireren. Merk op dat de uitdagingenlijst samenvalt met de lijst met kwaliteiten.

Uitdaging en bewondering

Ofman stelt dat iemand die als kernkwaliteit heeft wat voor jou een uitdaging is, deze persoon veel bewondering kan oproepen. Dat is logisch: die andere kan iets wat jij ook zou willen kunnen. Een manier om jouw uitdagingen op het spoor te komen, is dus te gaan kijken waar je bij anderen bewondering voor hebt. Ofman waarschuwt wel voor de valkuilen van de bewondering. Soms heb je de neiging om de schaduwkanten van de ander niet te zien of om je eigen schaduwkanten uit te vergroten en geen oog meer te hebben voor je eigen kwaliteit die erachter zit (het Calimero-effect: ‘ik ben klein en jij bent groot en dat is héél gemeen’.)

VOORBEELD

Koenraad heeft als kwaliteit dat hij steeds aanwezig is. In groepswerken treedt hij gemakkelijk op de voorgrond en neemt hij makkelijk het woord. Andere groepsleden zijn wat stiller en kunnen zeer goed aandacht geven aan anderen. Mina is zo’n stillere student. Ze kijkt vooral op naar hoe goed Koenraad zich kan profileren, en heeft geen oog voor de valkuil die aan dit gedrag verbonden is (vb. Koenraad kan niet zo goed luisteren naar zijn groepsgenoten, hij neemt gewoon zelf steeds het woord). Door de bewondering ziet Mina ook zelf niet meer de kwaliteit die ze zelf heeft en die verbonden is met het zich niet zo goed kunnen profileren, namelijk ‘empathie’. Kernkwaliteit en uitdaging houden ons in balans

Ofman stelt dat we het dikwijls moeilijk vinden om te zien dat die twee verschillende kwaliteiten (kernkwaliteit en uitdaging) samen gaan. Dikwijls denken we in termen van of-of in plaats van en-en. Mensen zijn ook dikwijls bang dat als ze hun uitdaging ontwikkelen, ze hun kernkwaliteit gaan verliezen. Ook vrezen ze om in de valkuil van hun uitdaging te komen, dus in hun eigen allergie.

VOORBEELD

Kato vindt het moeilijk om ‘loslaten’ ook als een kwaliteit te zien. Ze is van nature zeer zorgzaam en vreest onverschillig te worden. Van daaruit heeft ze schrik om te leren loslaten. Ze zegt: “Ja maar je moet wel uitkijken dat je niet onverschillig wordt’. Ze vreest dat loslaten kan leiden tot onverschilligheid. Belangrijk is hier om duidelijk het onderscheid te maken tussen de kwaliteiten en de valkuilen. Voorbeeld: loslaten is een kernkwaliteit/uitdaging, onverschilligheid is een valkuil.

Uitdagingen en people management

- De uitdagingen van een medewerker kunnen uitgeschreven worden als doelstellingen voor verdere ontwikkeling. Als je het kernkwadrant gebruikt als uitgangspunt voor het maken van doelstellingen, ga je ook kijken naar de kwaliteiten die tegenover de uitdaging staan. Hierdoor spreek je de medewerker aan op zijn kracht en zal hij meer gemotiveerd zijn om zijn uitdaging verder te ontwikkelen.

VOORBEELD

Leidinggevende tegen medewerkers: “Veerle, ik merk op dat je zeer spontaan bent, met iedereen een praatje slaat, tijdens vergaderingen geef je vlot je mening zoals deze morgen in het werkoverleg. Ik vind dit een heel mooie kwaliteit. Ook onze klanten appreciëren dit erg in jou.

Op sommige momenten vind ik dat je iets te spontaan en daardoor impulsief (valkuil) overkomt, waardoor je soms dingen zegt die je misschien beter niet zou gezegd hebben zoals bijv. je opmerking deze morgen tegen Marjan. Ik zou je willen adviseren om ook af en toe tot tien te tellen en iets meer na te denken over hoe je de dingen formuleert. Als je je spontaniteit combineert met bedachtzaamheid (uitdaging), ga je minder in je valkuil, nl. impulsiviteit, terechtkomen.

Veerle heeft echter schrik dat ze haar spontaniteit zal verliezen, als ze teveel gaat nadenken over hoe ze de dingen moet formuleren. Ze heeft weerstand om voor deze doelstelling te gaan. Belangrijk is Veerle uit te leggen dat het niet gaat over of spontaan zijn of bedachtzaam zijn maar een combinatie van de twee, nl. bedachtzame spontaniteit.

Een kwaliteit heeft echter ook zijn beperkingen. Zoals er geen licht kan zijn zonder donker, zo heeft ook iedere kernkwaliteit een zon- en een schaduwkant. Deze schaduwkant wordt valkuil of vervorming genoemd. De valkuil is niet het tegenovergestelde van de kernkwaliteit maar is datgene wat een kwaliteit wordt als ze te ver doorschiet. Kernkwaliteiten kunnen zo dominant zijn dat het mogelijk is dat ze doorslaan en daardoor juist een valkuil worden. De valkuil is teveel van het goede. Als we dus een kwaliteit te eenzijdig inzetten, lopen we het risico dat we vast komen te zitten. Dan wordt onze kracht net onze zwakte. De valkuil is datgene wat je soms als etiket opgeplakt krijgt dat niet leuk is.

Ofman (2006) stelt dat de valkuil gewoon bij de kwaliteit hoort, of we dit nu leuk vinden of niet, ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het onder ogen zien van onze schaduwkant kan pijnlijk zijn, vooral als blijkt dat we niet zo perfect zijn zoals ons ‘geïdealiseerde zelfbeeld’ ons wil doen geloven. Het leren omgaan met kernkwaliteiten en valkuilen maakt dat we ons meer bewust worden van onze innerlijke positieve potentie.

Een valkuil kom je op het spoor door stil te staan bij volgende vragen:

- Wat verwijten anderen jou?

- Wat zie jij bij collega’s door de vingers?

- Wat ben je geneigd bij jezelf goed te praten?

Ofman noteerde een hele lijst met voorbeelden van valkuilen (zie bijlage). Deze lijst is niet exhaustief, maar kan je wel inspireren. Ook hier merk je dat Ofman valkuilen uitdrukt aan de hand van zelfstandige naamwoorden. Ook hier geldt dat je niet je valkuil bent: je bent niet onzeker, je komt tegen dat je onzeker bent.

Door te vertrekken vanuit je valkuil, kan je je kwaliteiten op het spoor komen. Dit lijkt misschien niet zo gemakkelijk omdat we van onze valkuilen dikwijls last hebben en er alleen maar de nadelen van zien. Anderzijds vinden we het soms makkelijker om een aantal negatieve punten van onszelf op te noemen, dan een paar positieve punten te

VOORBEELD

Kato is erg behulpzaam. Ze is leerkracht in het lager onderwijs en staat altijd klaar om de leerlingen te helpen. Kato heeft behulpzaamheid als kernkwaliteit. Echter soms is Kato zodanig behulpzaam dat ze de leerlingen gaat betuttelen. Andere leerlingen vinden dan weer dat ze haar teveel moeit met hun zaken. Bemoeizucht of betutteling zijn dus valkuilen van behulpzaamheid. Teveel behulpzaamheid kan doorschieten in bemoeizucht of in betutting doordat Kato te weinig heeft leren loslaten. Kato krijgt dan ook af en toe als verwijt naar haar hoofd geslingerd dat ze betuttelend handelt. benoemen. Het zoeken naar de kwaliteit achter de valkuil is dus een interessante uitdaging.

VOORBEELD

Koenraad komt soms arrogant over. Zijn collega’s op zijn stageplaats hebben hem dit al meermaals gezegd. Koen heeft ‘arrogantie’ als valkuil. Echter achter deze valkuil gaat een kwaliteit verborgen: Koen kan zich heel goed profileren en je voelt dat hij steeds aanwezig is in overlegmomenten.

Opgelet: soms worden valkuilen en kwaliteiten met elkaar verward. Voorbeeld:

- Perfectionisme is een valkuil. Nauwgezetheid is een achterliggende kwaliteit.

- Drammerigheid is een valkuil. Nieuwsgierigheid is een achterliggende kwaliteit.

Valkuilen en people management

Deze manier van denken leert ons ook meer kijken naar het positieve en focust niet alleen op hetgeen wat niet zo goed loopt. Dit is belangrijk om te onthouden als we medewerkers begeleiden. Het is fundamenteel dat we opmerken wat niet goed loopt en dit bijsturen. Maar het is even essentieel dat we voortdurend op de loer liggen voor hetgeen dat goed loopt, dit opmerken en bekrachtigen.

Op deze manier is het model van Ofman naast het verhogen van zelfkennis ook zeer bruikbaar om feedback te geven aan collega’s. Door het kernkwadrant van Ofman te gebruiken kun je collega’s met hun vervormingen confronteren vanuit een positieve houding ten aanzien van de persoon. Je gaat immers ook op zoek naar de kwaliteit achter de valkuil.

Hierbij is het belangrijk dat de confrontatie zich richt op gedrag en niet op de persoon. (zie feedbackregels). Dit leunt ook aan bij het feit dat Ofman kernkwaliteiten en valkuilen formuleert als zelfstandig naamwoord en niet als bijvoeglijk naamwoord. Ofman zegt dat we niet samenvallen met onze kwaliteiten en valkuilen, maar we hebben ze.

VOORBEELD

Koenraad is als persoon niet arrogant. Hij kan wel gedrag vertonen dat op bepaalde momenten arrogant bij anderen overkomt door nogal veel bevelen te geven, niet naar de anderen te luisteren, zijn mening door te drukken, te onderbreken…. Koenraad is niet arrogant, maar heeft ‘arrogantie’ als valkuil.

Door persoon en gedrag los te zien van elkaar is het ook gemakkelijker om de kernkwaliteit achter iemand zijn negatieve gedrag te zien. Het creëert ook de nodige afstand om met objectiviteit naar de ander te kunnen kijken.

VOORBEELD

Als de collega’s van Koenraad hem benoemen als arrogant, dan wekt dit heel wat irritatie en ongenoegen bij hen op. Als de collega’s van Koen gewoon beschrijven wat hij doet, dan voelen ze minder irritatie. Hoe minder ze geïrriteerd zijn ten aanzien van Koenraad, hoe groter ze bereid zijn om te gaan zoeken naar welke kwaliteit achter de valkuil steekt.

Door zowel de kwaliteit als de valkuil te benoemen, schep je een klimaat van vertrouwen. De ontvanger voelt aan dat je ook bereid bent te kijken naar al hetgeen hij wel goed doet. De ontvanger voelt zich niet volledig afgebroken. Omgaan met negatieve feedback is in zo’n klimaat ook gemakkelijker.

VOORBEELD

De directrice zegt tegen leerkracht Kato: “Kato, ik merk op dat je je ongelooflijk inzet voor onze leerlingen en hen heel veel zorg geeft. Ik vind je behulpzaamheid een heel mooie kwaliteit. De leerlingen appreciëren dit ook. Daarnaast denk ik dat het belangrijk is om voldoende de zelfredzaamheid van onze leerlingen te blijven stimuleren. Gisteren heb ik gezien dat je de jassen van de kinderen uit het derde leerjaar dicht deed, terwijl ze dit zelf ook kunnen. Hoe zouden we ervoor kunnen zorgen dat jouw behulpzaamheid niet ten koste gaat van de zelfredzaamheid van de leerlingen?”

Wanneer schieten we in onze valkuil?

Je valkuil is er altijd, maar komt enkel tot uiting als je uit balans bent.

- Bij stress zijn mensen geneigd om meer in hun valkuil te schieten. In eerste instantie zal de druk of spanning ertoe leiden dat we vaker te veel van het goede naar buiten zullen brengen, dus vlugger in onze valkuil schieten. Wordt de druk nog groter, dan zullen we in extreme gevallen de neiging hebben om (plotseling) in onze allergie te schieten (zie verder).

- Ook de confrontatie met onze allergie doet ons soms in onze valkuil schieten (zie verder).

Valkuilen accepteren

Het onder ogen zien van je valkuil is al een grote stap. Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen gedrag. Het gedrag van een medewerker kan je confronteren met je eigen valkuil. Het is belangrijk om te weten wat je eigen valkuilen zijn. Maar het accepteren van je valkuil is nog moeilijker. Ofman benadrukt het belang van het kunnen accepteren van onze valkuil. Acceptatie is niet gelijk aan berusten (‘ik ben nu eenmaal zo’) of direct ten strijde trekken tegen (‘dit moet kost wat kost veranderen, anders ben ik niet ok’).

Acceptatie impliceert dat je ervan uit gaat dat de valkuil iets is wat op dit moment bij je hoort, iets wat er is, zonder er een oordeel over te hebben. Voorbeeld: ‘ik zal betuttelen’ en niet: ‘ik zal niet meer betuttelen’.

Sowieso houdt acceptatie het besef in dat we allen als mens incompleet en imperfect zijn. Vanuit deze positie van acceptatie kan je gaan kijken welke uitdaging je meer zou willen ontwikkelen. Focus je dus niet op wat er mis is en waar je vanaf wilt (je valkuil), maar op wat je wel wilt (je uitdaging).

OPDRACHT

- Welke valkuilen ken je van jezelf? Wat hoor je als mensen tegen je zeggen “wees niet zo…’?

- Van welke positieve eigenschap is dat teveel? Zijn er valkuilen waarvan je je niet kunt voorstellen dat er een kwaliteit achter zit?

- Hoe reageer je als je merkt dat je in je valkuil bent terecht gekomen?

- In hoeverre kan je jouw valkuilen accepteren?