Item gefilterd op datum: december 2012

De klassentheorie van MARX

We gaan erop in wat volgens het marxisme wordt verstaan onder:

• Wat is een klasse?
• De economische grondslag van sociale klassen
• Polarisatie
• Objectieve klasse en subjectieve klasse
• Klassenstrijd
• De complexiteit van klassesystemen

• Onderscheid tussen verschillende klassen steunt niet op wettelijke of religieuze bepalingen, is niet gebaseerd op overgeërfde positie.
   De grenzen tussen sociale klassen zijn vaag en kunnen relatief gemakkelijk
  overschreden worden
  Bv. Geen restricties huwelijken mensen verschillende klassen
• De klasse waartoe men behoort is tot op zekere hoogte verworven, niet gegeven bij geboorte.
  Sociale mobiliteit[1] komt hier veel vaker voor dan bij de andere types.
• Klassen zijn gebaseerd op economische verschillen tussen groepen en individuen, namelijk op ongelijkheden in bezit en controle van materiële goederen ( andere types stratificatie: niet-economische factoren)
• Sociale verhoudingen zijn veeleer onpersoonlijker en grootschaliger
   Bv. belangrijk element vormen de ongelijkheden in betaling en
  werkomstandigheden (Bv. dagloner  vrij beroep)
   Ongelijkheden hebben geen betrekking op persoonlijke verhoudingen
  tussen leden, maar veeleer het feit dat de levensomstandigheden van leden
  van eenzelfde beroepscategorie min of maar gelijk is, speelt een rol.

Zo dit waren de 4 verschillen met de andere types van stratificatie.
We kunnen verder begrip “sociale klasse” algemeen als volgt definiëren:
“Een grootschalige groepering van mensen die beschikken over dezelfde economische middelen, en die daardoor grote gelijkenissen vertonen in hun levenswijze, hun belangen en hun opvattingen.“

Besluit: Grondslag klasseverschillen is economisch. Bezitten van vermogen,
uitoefenen van bepaaldegropen, hoogte inkomen zijn elementen die bepalen
tot welke sociale klasse je behoort.

Men onderscheidt drie grote sociale klassen:

• Upper class
  = bezitten grote vermogens
  = beheren productiemiddelen of oefenen er controle over uit
  Bv. Industriëlen en topmanagers
• Middle class
  = de zogenaamde witteboord werkers

Lower class
= ‘blue collar workers’
= in sommige geïndustrialiseerde landen (Frankrijk, Japan) zijn boeren nog
steeds afzonderlijke klasse. In derdewereldlanden is deze de grootste klasse.

Maakten deel uit van Europees feodaal systeem, maar ook in verschillende andere traditionele culturen.
Feodale standen bestonden uit strata met verschillende rechten en plichten, soms door wet vastgelegd.

Europa:

• Hoogste stand = aristocratie + lagere adel
• Tweede stand = clerus (lagere status maar aantal privileges)
• Derde stand = ‘gewone volk’

Opm. Onder gewone volk verstaan we lijfeigenen, vrije boeren, handelaars en
ambachtslui.

Verschil kastensysteem: Er bestond een soort individuele mobiliteit tussen standen
Bv. Iemand uit derde stand kon geridderd worden als beloning voor bewezen diensten aan monarch
Bv. Handelaars konden een titel kopen

Indische kastesysteem  ingewikkeld

 varieert van streek tot streek

 niet echt één systeem

Begrip ‘kaste’

“Een homogene sociale eenheid, waarvan wordt aangenomen dat zij uit verwanten bestaat; erfelijk lidmaatschap; duidelijke hiërarchische positionering; endogamie; restricties met betrekking tot ondermeer voedsel en het uitoefenen van een beroep.”

Leden hoogste kaste = Brahmanen = zuiver / rein

Leden laagste kaste = Harijans of onaanraakbaren = onzuiver / onrein

Brahmanen moeten lichamelijk contact met Harijans vermijden.

Harijans mogen enkel dieren of voorwerpen aanraken die gelden als onrein.

Kastesysteem gebaseerd op Hindoe geloof in reïncarnatie

Individuen die er niet in slagen de rituelen en verplichtingen van hun kaste te volgen, worden in een volgend leven geboren in een lagere kaste.

Kastebegrip buiten Indische context?

Stratum waarin men geboren wordt, waarin men huwt, waar men (theoretisch) niet meer uitgeraakt, waarvan leden tot eenzelfde etnische groep behoren.

Bv. Amerikaanse en Zuidafrikaanse raciale stratificatie

= extreme vorm van ongelijkheid

Slavernij is een systeem waarin individuen in persoonlijk dienstverband staan en letterlijk eigendom zijn van anderen.

Wettelijke voorwaarden verschilden sterk van maatschappij tot maatschappij.

• Soms hadden slaven zo goed als geen rechten
  Bv. Zuidelijke staten van Amerika
• In andere gevallen was hun positie vergelijkbaar met die van dienstpersoneel
  Bv. Antieke Rome + sommige Griekse slaven: respectabele posities als leermeesters, adviseurs van hun heer!

Historische, juridische en economische verschillen

Drie te onderscheiden slavernijsystemen (handelswijze verschilde onderling sterk):

• Britten, Amerikanen, Denen en Nederlanders
  = startten zonder enige traditie in slavernij
  = geen wetgeving
  = vanuit religie weinig begaan met slaven
• Spaanse & Portugese systeem
  = gebaseerd op eerdere ervaringen met slavernij
  = wél wetten die verhouding slaaf-meester regelden
  = erkenning van geestelijke behoeften van slaaf
• Franse systeem
  = geen traditie
  = geen wetgeving
  = refereerde wel naar katholieke principes van het Spaanse en Portugese
  systeem

In alle gekende maatschappijen tref je sociale ongelijkheid aan.

Hier: sociale ongelijkheden die voortvloeien uit sociale stratificatie.

Sociale stratificatie

•  sociale gelaagdheid, opgebouwd uit ‘strata’ – de meest geprivilegieerden in bovenste laag en minst geprivilegieerden in onderste laag
• Niet alle sociale ongelijkheden hangen samen met sociale stratificatie, maar de meest belangrijkste en problematische vormen wel.
• Men kan 4 basissystemen van stratificatie onderscheiden:
  • Slavernij
  • Kasten
  • Standen
  • Klassen

Alle moderne organisaties hangen af van kennis, expertise en informatie-overdracht.

• Professionals spelen een belangrijke rol hierbij!

Kenmerken van professionals:

• Hebben lange wetenschappelijke opleiding achter de rug
• Behoren tot nationale of internationale gemeenschap van experts

Kunnen dus niet zomaar worden ingepast in de bureaucratie!

• Professionals hebben een tamelijk grote autonomie in vergelijking met anderen in bureaucratie
• Ze staan met één been in en één been uit de bureaucratische structuur
  : in administratief en beleidsmatig opzicht gaan ze bureaucratisch te werk, maar tegelijk ruimte voor hun autonome activiteiten

Mate van professionalisering van beroepsgroepen verschilt
Bv. Verpleegkundigen, artsen en advocaten zijn beroepen. Maar autonomie van arts of advocaat > autonomie verpleegkundige.

‘Gatekeepers’

: op grond van hun professionele kennis kunnen ze bepalen wie geschikt is voor de
organisatie te werken als cliënt, leverancier of als lid.

‘Consulting bureaus’

: de groei hiernaar is te verklaren doordat professionelen vaak erg moeilijk in te
passen vallen in het bureaucratisch systeem. Zulke vaak kleine dienstverlenende
bedrijven die hun expertise verkopen of verhuren is dus handig.

Dus uit bovenstaande kenmerken kunnen we besluiten dat de productiviteit van Japanse bedrijven hierdoor te verklaren valt?

 Niet zo zeker van, want er zijn nog typische kenmerken:

• Er wordt een groot aantal werkuren geklopt
• Er wordt intensief gewerkt
• …
  Allicht ligt hier meer het geheim van de Japanse productiviteit !

+ Men mag natuurlijk niet overdrijven, want in de Japanse ondernemingen bestaat
wel degelijk een hiërarchie!
De achting van de ondergeschikte voor de superieur is zeer groot!

Belangrijkste conclusie

: Het Weberiaanse model legt teveel nadruk op piramidale gezagsstructuur, strikte bevelslijn, onpersoonlijkheid in de interacties.

William Ouchi
: stelt voor om in de plaats van piramidale gezag, ‘clanvormen van gezag’ in te
voeren. Dat zijn gezagsvormen die gekenmerkt worden door een veel
persoonlijkere band tussen superieur en ondergeschikte!

Japan is het eerste land dat volledig geïndustrialiseerd is in totaal niet-Westerse context. Halfweg 19^e eeuw was Japan nog feodaal land, maar in de 20^e eeuw na W.O.II is de economische ontwikkeling super snel gegaan! BNP van Japan is het tweede hoogste!

• Hoe mogelijk?

Waarschijnlijk door specifieke karakter van Japanse ondernemingen:

• ‘Bottom up’ besluitvorming
  : werknemers op alle niveaus worden geconsulteerd over te
  nemen beslissingen
  : vaak ontmoetingen tussen ‘top’ en ‘basis’
• Jobrotatie
  : werknemers zijn minder gespecialiseerd omdat ze zeer vaak
  veranderen van functie binnen het bedrijf
  : werknemers weten wél veel af van het bedrijf omdat ze overal al hebben gewerkt
• Gebonden aan het bedrijf
  : werknemers identificeren zichzelf met het bedrijf, in ruil
  daarvoor ontvangen ze zekerheid
  : individu maakt zich ondergeschikt aan de groep
   in de organigrammen wordt als eenheid niet de individuele
  positie genomen maar de groep!
• Bedrijf zorgt voor alle aspecten van het leven
  : Japanse ondernemingen organiseren bijvoorbeeld de vrije tijd

• Het is waar dat in grote organisaties macht wordt gecentraliseerd
• Maar extreme machtsongelijkheid komt niet enkel in grote organisaties voor, ook in kleine groepen.
• In kleinere organisaties vaak strakkere controle, want door de specialisatie in de bureaucratie, hebben de mensen aan de top vaak maar weinig controle over administratieve beslissingen die genomen worden door ondergeschikten
• In zekere zin oefenen vaak ondergeschikten een vorm van controle uit op hun superieuren.

Besluit:
Ja en nee. Macht wordt inderdaad gecentraliseerd in grote groepen, maar dit is ook het geval in kleinere groepen. In deze laatste is de machtsongelijkheid vaak strakker omdat de activiteiten van de werknemers onmiddellijk zichtbaar zijn voor de bedrijfsleiding.