Item gefilterd op datum: december 2012

• Katholieke godsdienst  bepalende rol in religieuze intolerantie
• MAAR niet de enigen!
• Minderheden die werden vervolgd = vaak even intolerant
  • Jodendom/islam: strekkingen die vijandig tov andere religies, afvalligen, critici
  • Protestanten (in meerderheidslanden): eerst intolerant tov katholieken
• Niet alleen door godsdiensten
  • Niet-religieuze instanties  met religieuze vervolging inlaten
  • Vb. communisme; nazisme
  • Sommige niet-religieuze regimes  anti-religieuze regimes  alle gelovigen en andersdenkenden de mond te snoeren

• Godsdienstvrijheid als individueel recht = centraal
• Aanloop naar de Verlichting
  • Godsdienstvrijheid losgekoppeld van grondgebieden en hun heersers
  • 17^eE, Nederland & Engeland = pleidooien in die richting
    • Brief over Tolerantie – Locke (1689)
      • Ineffectief om mensen een levensbeschouwing dwangmatig op te leggen
      • Enkel ‘aansporen, vermanen en raad geven’
      • MAAR nog steeds selectieve aanzet
      • WANT samenleving kan geen katholieken/atheïsten tolereren
    • The Act of Toleration – Engelse parlement (1689)

• Enkel van toepassing op allerlei protestantse groeperingen

Pas sinds Amerikaanse Onafhankelijkheidsverdragen (1776)/Franse Déclaration des droits de l’homme et du citoyen (1789)  godsdienstvrijheid deel van mensenrechtenverdragen en constituties voor liberaal democratische staten

• Religieuze eenheid binnen 1 politieke gemeenschap = nodig
• Ausburg/Westfalen  ‘godsdienstvrijheid’ aan de vorst en grondgebied
• Geen individuele vrijheid
• = Extern pluralisme ( nog geen intern pluralisme)
• Milletsysteem – Ottomaanse rijk(extern pluralisme)
  • Belangrijkste geloofgemeenschappen = bestaansrecht, MAAR gescheiden
  • Elk eigen rechtsysteem (religieuze aangelegenheden, huwelijk,…)
  • Een vorm van pluralisme MAAR ook een vorm van apartheid
  • Hiërarchisch systeem (moslims hoger, meer rechten)
  • Bekeringen tot andere religies ≠ toegelaten

• Lange tijd: idee  mensen moeilijk met anders/niet-gelovigen samenleven binnen 1 sociaal-politieke ruimte
• Politieke machthebbers + godsdiensten  handen in elkaar  religieuze intolerantie + ‘godsdienst’oorlogen (= politieke motieven ten grondslag)

11 verdragen
Verdrag van Münster

• Erkent autonomie Republiek der 7 Verenigde Nederlanden (hoewel officieel deel HRR)
• Officiële gereformeerde staatskerk in Republiek
• Alle katholieke goederen aan overheid geleverd
• Katholieken moesten zich in ‘schuilkerken’ terugtrekken

• Diensten mochten
• MAAR kerken mochten er langs buitenkant niet als kerk uitzien

• Belangrijk voor ontstaansgrens België – Nederland  toenmalige frontlijn Spanjaarden / opstandelingen

MAAR Vrede van Westfalen verandert weinig in de idee/concretisering van levensbeschouwelijk pluralisme

• Wel al een 1^e stap naar individuele godsdienstvrijheid binnen RR
• MAAR Europa = voornamelijk mono-religieuze politieke ruimtes

Vrede van Augsburg

• Elke rijksvorst mocht beslissen welke godsdienst in zijn machtsgebied
• Geloofseenheid binnen RR verdwijnt
• MAAR tegelijk nog idee: binnen 1 politieke ruimte best zelfde godsdienst
• = EXTERN PLURALISME
• Andersdenkenden moeten bekeren of migreren

Oorlogen: verhouding tussen religie en gezag staat centraal

• Concilie Trente + jezuïetenorde  maar succes reformatie niet gestopt
• 80 jarige oorlog (1568-1648)

• 1566: beeldenstorm
• gewapend verzet tegen Spaanse overheersing
• Filips II stuurt Hertog van Alva
• Nederlandse opstand olv willem van Oranje-Nassau
• Filips wil 1 centraal geregeerd land met 1 religie / opstandelingen willen een decentrale overheid en godsdienstvrijheid
• Wisselend succes voor beiden
• Beleg van Antwerpen  Antwerpse Republiek onder Marnix van St-Aldegonde = katholicisme verboden
• Val van antwerpen (27/8/1585) intellectuelen vluchten naar Noorden (bijdrage aan ‘gouden eeuw’)

• 30 jarige oorlog (1618-1648)

- Ook een belangrijke religieuze inslag

- Protestantse + katholieke vorsten vechten tegen elkaar (binnen én buiten RR)

Katholieke W-Europa vreesde voor verbrokkeling machtsgebied door succes reformatie

 protestanten vervolgd + godsdienstoorlogen

■ Frankrijk

- Vanaf 1562 veel hugenoten vermoord

- Bartholomeusnacht

• 18/8/1572: huwelijk hugenoot Hendrik van Navarra & katholieke Margaretha van Valois
• Daad van verzoening  bijna hele Franse adel in Parijs
• Nacht 23-24/8  bloedbad, 2000 hugenoten vermoord
• Nasleep: nog eens duizenden

- Hendrik van Navarra

• Koning van Frankrijk (werd katholiek)
• Edict van Nantes (1598)

• Katholicisme bleef staatsgodsdienst
• MAAR protestanten kregen

-Openbare kerkdiensten

- Toegang tot alle ambten

- Speciale rechters om belangen te behartigen

- Lodewijk XIV

• 1685: herroept edict + vernietigd centrale tempel in Charenton
• ‘une foi, une loi, un roi’
• Hugenoten verplicht soldaten (dragonders) in huis nemen om zich te laten bekeren
• Veel hugenoten vluchten naar Nederland

• Opvattingen dicht bij die van Luther
  • Bijbel als enige bron van openbaring en gezag
  • Afwijzing pausdom & kerkelijke hiërarchie
  • Geloof in rechtvaardiging door het geloof alleen
  • Belang van goddelijke genade (goede werken = dankbaarheid genade)
  • Slechts 2 sacramenten (doopsel + laatste avondmaal)
  • Samenvatting protestantse leer in 5 sola’s
    • Sola gratia (alleen door genade)
    • Sola fide (alleen door geloof)
    • Sola scriptura (alleen door de Bijbel)
    • Solo christo (alleen door Christus)
    • Soli deo gloria (alle eer is alleen aan god)
• Verschillen opvatting over politiek & kerkorganisatie
  • Luther
    • Zoekt steun bij vorsten
    • Maakt kerk afhankelijk van staat
  • Calvijn

• Verdedigt een meer autonome kerk

■ Nederland

• Begintijd reformatie  veel Lutheranen
• Al snel bleek Calvijns opvattingen (beperkte gezag vorsten) = beter
• Veel Franse calvinisten (hugenoten) na 1685 naar Nederland
• VANDAAG:
  • Klein aantal lutheranen
  • Grote protestantse kerken  gereformeerd protestantisme in lijn Calvinisme

• Luther duikt onder (Wartburg bij Eisenach)
  • vertaalt bijbel vanuit grondtalen in Duits
  • sticht eigen kerk
• 1522: Rijksdag Spiers
  • 5 hervormingsgezinde vorsten + 14 steden  Protestation
  • Verzetten tegen religieuze beperkingen + vervolgingen door het rijk
• 1531: protestantse vorsten + rijkssteden
  • Schmaldaldisch Verbond
  • Ijveren voor erkenning lutheranisme
  •  oorlog Karel V pas einde in 1555 (vrede van Augsburg)
• Overige hervormingen
  • Zwitserland  Huldrich Zwingli
  • Oostenrijk  Balthasar Hubmaier (anabaptisten)
  • Münster  (radicale) Jan van Leiden
  • Nederland  (pacifistische) Menno Simons (mennonieten)

■ Reformatie in 16^e E

• Ideaal ‘1 rijk; 1geloof’ in duigen
• Maarten Luther hangt 95 stellingen op deur kapel te Wittenberg (31/10/1517)
• Reageert vooral op aflatenhandel van dominicaan Tetzel tvv Sint-Pietersbasiliek
• Massale verspreiding stellingen  veel weerklank in Duitse rijk
• Veroordelingen
  • 1519: door theologische faculteiten Leuven/Keulen
  • 1520: in de pauselijke bul Exsurge Domini
  • 1521: op Rijksdag Worms  verantwoorden voor keizer karel V & rijksvorsten ( moet in ban)
• Karel V verzet zich omdat de eenheid van zijn rijk in gevaar wordt gebracht