ROUTES

DE DIRECTE ROUTE

• Stress → fysiologische veranderingen in functie immuunsysteem → ontstaan van ziekte (vooral bij chronische stress)
• Individuele variatie in reacties op stressoren: directe route = complex

DE INDIRECTE ROUTE

• Gedragsmatige reacties op stress, vb. roken
• Persoonlijkheid bepaalt mee reactie op stress
• Ontstaan symptomen vb. vermoeidheid, slapeloosheid → gebruik gezondheidszorg

RELATIE TUSSEN STRESS & ZIEKTE = ZWAK

STRESS EN GEZONDHEID VAN DE MANTELZORGER

• Voortdurende psychologische, lichamelijke en sociale eisen eigen aan verzorging = stressvol → aantasting immuunsysteem
• vb. belemmerde wondgenezing, verminderde vorming van antistoffen
• Evidentie bij jonge mantelszorgers niet consequent: toegenomen kwetsbaarheid voor ziekte en veranderingen in immuunsysteem worden bestudeerd en niet feitelijke ziekte

STRESS EN VERKOUDHEID

• Experiment blootstelling aan respiratoir rhinovirus: chronische negatieve levensgebeurtenissen, stress, negatief ffect en gebrekkige coping → vaker symptomen van infectie of ziekte
• Enige bewijs dat door stress gemedieerde fysiologische veranderingen een rol spelen bij ontstaan van ziekten bij gezonden. Meer bewijs voor invloed op verergering symptomen of aandoeningen bij zieke personen.

STRESS EN AANDOENINGEN VAN DE KRANSVATEN VAN HET HART

• Oorzaak ziekte van cardiovasculaire stelsel is vaak geleidelijke vernauwing van de bloedvaten naar het hart.
• Acute stress → toename hartminuutvolume, vernauwing bloedvaten, toename bloeddruk → beschadiging wanden slagaders
• Stress → afgifte vetzuren: indien niet verbruikt omgezet tot cholesterol → dichtslibben slagaders
• Stress → catecholaminen : kleverige bloedplaatjes → risico op trombose

STRESS EN KANKER

• Geen uniform effect op alle vormen van kanker
• Mogelijke invloed van stress door vertraging celreparatie mogelijk via effect op hormonen, glucocorticoïden of lymfocyten
• Onderzoek bij borstkanker: niet te verklaren door stress als gevolg van levensgebeurtenissen, mogelijk wel door combinatie risicofactoren + psychosociale factoren
• Stress en recidive: gemengde resultaten
• Invloed van copingstijl en stemming op prognose

STRESS EN DARMAANDOENINGEN

• Weinig bewijs voor stress als verergerende (niet oorzakelijke) factor van prikkelbare darm syndroom (geen organische ziekte ondanks symptomen) & inflammatoire darmziekte (Crohn, colitis ulcerosa)
• Verergering van symptomen door stress enkel bij ‘stressresponsieve’ personen. Stressreactiviteit ~ somatisering, aandacht voor interne organen (neuroticisme)

STRESS EN HIV/AIDS

• AIDS = verworven immuundeficiëntie gekenmerkt door opportunistische infecties en andere ernstige ziekten
• Levensbedreigend (indien geen hiv-remmers) en psychologisch belastend wegens stigma → leven met deze ziekte = stressvol
• Rol van stress bij progressie ziekte? Depressieve symptomen (en niet stress) hangt samen met eerder ontstaan symptomen en stress (niet depressie) gaat gepaard met daling NK -cellen

STRESS EN VERLIES VAN HULPMIDDELEN

HOBFOLL 1989

• Stress ontstaat bij feitelijk of dreigend verlies van hulpmiddelen of ontbreken van winst nadat hulpmiddelen zijn geïnvesteerd
• Minder nadruk op individuele beoordeling, maar zelfde betekenis van verloren gaande hulpmiddelen voor iedereen
• Vergelijk H2: impact van sociaaleconomische deprivatie, werkloosheid, armoede
• Hoe meer hulpmiddelen verloren → hoe groter de stress

KRITIEK OP MODEL

• Vage definities en onbeantwoorde vragen i.v.m. permanentie, snelheid en omvang van verlies

ACUTE STRESS

• Rampen vb. aardbevingen, vliegtuigrampen = zeldzame gebeurtenissen waarop men zich niet kan voorbereiden
• Theorie van de omgevingsstress: stress = gecombineerde psychologische en fysiologische reactie op belasting, vb. na natuurramp: paniek, angst, kwetsbaarheid, schuldgevoel etc.
• Ernst en duur van effecten zijn afhankelijk van de omvang van het verlies, vb. opnieuw beleven van gebeurtenis als symptoom voor PTSS
• Coping via zelfredzaamheid na orkaan → positieve correlatie tussen verlies van hulpmiddelen, coping via zelfredzaamheid en daaropvolgende leed
• -> belangrijke rol van kwantificeerbaar verlies van hulpmiddelen + beoordelingen gerelateerd aan vermogen tot coping

Examenstress

• Hoge mate van stress kan het geheugen en concentratie tijdens cognitieve activiteiten belemmeren.
• Optimaal niveau van arousal is nodig (te weinig of te veel heeft nadelig effect op prestatie) = wet van
• Yerkes-Dodson :
• Examens zijn van invloed op gezond en ongezond gedrag, vb. roken, drinken, …
• = indirecte route voor invloed van stress op ziekte
• Examenstress van invloed op lichamelijke functies, vb. bloeddruk (stressreactiviteit)
• Verhoogde prevalentie infecties en ziekten tijdens examenperiode door onderdrukking van afweerstelsel door stress

CHRONISCHE STRESS

BEROEPSSTRESS

• Belang van controleverlies
• Voor sommigen chronisch en schadelijk (veranderd eet- en slaappatroon, vermoeidheid, belasting persoonlijke relaties)
• Burn-out = gevolg van chronische werkstress
• Selye: laatste fase algemeen aanpassingssyndroom, nl. geestelijke en lichamelijke uitputting
• Maslach: syndroom van 3 fasen van emotionele uitputting, depersonalisatie, verminderde persoonlijke prestaties.

VERKLARING STRESS IN WERKOMGEVING?

• Aanpassingsgraad van persoon aan de omgeving, de goodness-of-fit → stress wanneer omgevingsvariabelen (belasting) niet overeenkomen met persoonlijke variabelen (draagkracht)
• Dynamisch aangezien draaglast en draagkracht kunnen veranderen

MODELLEN

• Job demand control model (Karasek, 1990)
• Nadruk op externe kenmerken van werkomgeving: belasting, controleerbaarheid, voorspelbaarheid, ambivalentie
• Belasting en controle hebben onafhankelijke en directe effecten op stress (in tegenstelling tot idee dat effecten van belasting door controle worden gebufferd).
• Copinggedrag is niet altijd makkelijk uitvoerbaar → schadelijk gedrag (vb. roken) & ziekteverzuim → kosten voor werkgevers
• Zowel te zware als te geringe belasting is stressvol. Frustratie en verveling = even stressvol