STRESS, PERSOONLI JKHEID EN ZIEKTE

Persoonlijkheid = dynamische organisatie binnen het individu van die psychische en fysieke systemen die bepalend zijn voor het karakteristieke gedrag en gedachten

- Bestaat uit stabiele en duurzame dimensies, vb. Gevoeligheid, gewetensvolheid

- Verband met gedrag en kans op ziekten = onzeker door sterke invloed van omgevingsfactoren

- Persoonlijkheidstrekken gebundeld tot typologieën (cluster) vb. Extravert type = open, avontuurlijk, impulsief

MODELLEN: RELATIE PERSOONLI JKHEID & ZIEKTE/GEZONDHEID

- Persoonlijkheid als voorspellende factor = psychosomatische traditie (ziekten in verband gebracht met persoonlijkheidskenmerken) vb. type-A gedrag en hartaandoeningen

- Persoonlijkheidsverandering als gevolg van ziekte, vb. depressie bij chronische ziekte

- Indirect effect van persoonlijkheid op ziekte, vb. via ongezond gedrag dat voorspellende factor is van ziekte (roken)

- Rol van persoonlijkheid bij ziekteprogressie of prognose = hoe men met ziekte omgaat, vb. al dan niet sociale steun zoeken

DE PERSOONLI JKHEIDSDIMENSIES VAN DE ‘BI G FI VE’

- 5 dimensies :

1. Inschikkelijkheid = coöperatief
2. Nauwgezetheid = verantwoordelijk
3. Extraversie = sociaal
4. Neuroticisme = gespannen, nerveus
5. Openheid = fantasievol, open voor nieuwe ervaringen

- Relatie met gezondheidsgedrag, symptoomperceptie en ziektegedrag is verschillend per dimensie

- Sterker gerelateerd aan subjectieve gezondheidsbeoordeling dan objectieve indicatoren van ziekte

PERSOONLI JKHEID TYPE C
- Kenmerken (typologie van Temoshok)

o Coöperatief en vergevingsgezind
o Inschikkelijk en passief
o Stoïcijns
o Subassertief en geneigd tot zelfopoffering
o Neiging om negatieve emoties te onderdrukken, met name boosheid

- Verband type C & verhoogd risico op kanker: herhaaldelijk aangetoond
- Eerdere typologieën: verband met kanker bekritiseerd methodologische beperkingen en niet
gerepliceerde resultaten

PERSOONLI JKHEID TYPE D

- Angstige persoonlijkheid
o negatief affect (NA), sociale geremdheid of inhibitie (SI, = vermijden van potentiële gevaren
van sociale interactie, vb. afkeuring of uitblijven van bekrachtiging)
- Nadelig voor prognose en uitkomst bij cardiovasculaire aandoeningen voor beide geslachten
- Fysiologische correlaten tijdens studies: verhoogde bloeddruk, verhoogde cortisolwaarden
- Verder onderzoek nodig over onafhankelijk dan wel gecombineerd effect van NA en SI

FIGUUR 11.2
NEUROTICISME

Neuroticisme = neiging tot negatieve emoties met negatieve opvattingen en negatief gedrag als gevolg + angstige opvattingen

- Verklaring: dankzij karakter aan meer negatieve stressoren blootgesteld of meer rapportage hiervan door vertekening van gebeurtenissen

- Bestaan van big five en type A, B, C, D persoonlijkheden onder vuur

- Zwakke verbanden tussen clusters van persoonlijkheidskenmerken en ontwikkeling van ziekten

- Neuropsychologisch wel evidentie voor controle = behoefte aan overzicht van omgeving en eigen
lichaam, structuur, risicotaxatie, plannen maken en voorbereid zijn

WEERBAARHEID

= Doelgerichtheid of betrokkenheid bij gebeurtenissen en activiteiten en bij mensen in het eigen leven
- Als ‘reserve’, vermindert negatieve gevolgen van stress
- Potentieel stressvolle situaties worden als betekenisvol en interessant beschouwd
- Geen directe invloed op gezondheid, maar beter beschermd tegen een gevoel van stress
- Onderzoek: weerbaarheid heeft het meeste effect in situaties met een hoge mate van stress