Item gefilterd op datum: december 2012

Elementen van de ruralisering: IV - VI

- Munten: enkel bronsgeld, goud- en zilverstukken niet meer als munten, maar als geschenken

- Instorting staatsapparaat

- Sterke bevolkingsdaling (vooral in steden en garnizoenen)

- Stedelijke markt verdween

- Enorme stadsvlucht: bevolkingsspreiding stijgt

- Daling van de landbouwproductie en de oppervlakte van het bebouwde areaal (er waren veel minder monden te voeden)

- Latifundia (grote agrarische domeinen) als zwaartepunt van de samenleving

• oude senatorenstand

eigende zich fiscale voorrechten toe waardoor senatoriale landerijen de status van immuniteiten genoten: de staatsmacht kon er niet optreden

• grootgrondbezitters

streven naar autarkie: ze gedragen zich als kleine heersers; regelen zelf rechtspraak, bestuur en belastingen

• kleine boeren

plaatsten zich vaak onder de bescherming van een naburige grootgrondbezitter; boer stond zijn grond af (precaria), betaalde erkenningcijns aan de heer en behield het gebruiksrecht, in ruil voor bescherming door de heer tegen belastinginners, rovers en rondtrekkende benden

Vroege ME

Uit het puin van het late keizerrijk ontstaan economische en sociale verhoudingen die kenmerkend worden voor de vroege Middeleeuwen:

- overwegend agrarische samenleving met een sterke sector van grote domeinen die een ruime mate van immuniteit genieten

- fragmentatie van macht met directe overheersing door grootgrondbezitters

- vrije boeren staan onder druk van inlijving bij de grote domeinen die gebruik maken van onvrije arbeid

- steden zijn gereduceerd tot kleine dienstencentra, handelsverkeer is zeer beperkt en blijft vooral rendabel voor luxegoederen bestemd voor de grondaristocratie

- arbeid en de producten van arbeid zijn nog slechts in heel bescheiden mate verhandelbare goederen omdat het marktstelsel in ingestort en er nog nauwelijks geld in omloop is

- extra – economische drukmiddelen, vooral fysieke dwang en de dreiging daarmee, worden ingezet om het surplus voor de grootgrondbezitters af te romen

Staatseconomie

Staat moest zware belastingen opleggen om doelstellingen te realiseren:

- Onderhouden van enorme legermacht aan de grenzen

- Betalen uitgebreid ambtenarenapparaat

- Bevoorraden van steden met betaalbare elementaire voedingsmiddelen

=> IV en V: * leger groeit aan en inkomsten dalen

* toenemende druk op de grenzen

* weerstand tegen toenemende belastingsdruk

Herstelpogingen

- Ontwaarding van de munt

MAAR: als reactie hierop werden transacties meer in natura afgesloten en werd geld schaars

- Dwangmaatregelen:

* beroepsdwang voor boeren met eigen percelen of pachters, slaven en ambachtslieden

=> veel weerstand !

* meisjes verbieden om in een klooster te treden voor ze 14 waren

* weduwen moesten binnen 5 jaar hertrouwen op sanctie van confiscatie van hun goederen

=> zorgwekkende bevolkingsdaling tegengaan

“Imperial overstretch”

= tendens van grote rijken om zich uit te strekken over de grenzen van hun beheersbaarheid

> Paul Kennedy - verwijst ook naar VS als ‘slachtoffer’ van imperial overstretch door geldverslindende oorlogen

- In concreto: Romeinse Rijk:

Beveiliging van de grenzen bracht een loodzware fiscale last en een enorme overheidsinmenging teweeg in de economie. Het opzetten van eigen productie- en distributiesystemen ontregelde de markt en vereiste meer ambtenaren en dwangmaatregelen. De staat verstikte zo het economisch initiatief, waardoor het draagvlak voor het imperium wegzakte.

- Edward Gibbon

“The History of the Decline and Fall of the Roman Empire”: zegt dat Romeinse rijk gevallen is door invallen door barbaren

Het Christendom

- 311

erkenning door Constantijn

- Late IV (381 tot 391 – 392)

Christendom als staatsgodsdienst onder Theodosius: katholieke kerk ontwikkelde zich binnen de bestaande structuren van het keizerrijk

- 325: concilie van Nicea

Indeling van het rijk: patriarchen met zetels in Antiochië, Alexandrië, Rome, Constantinopel en Jeruzalem à uitgebreide volmachten over een groot kerkelijk gebied

- Oudste Kerk = in de steden gevestigde hiërarchie waarvan de leiders behoorden tot de oude elites die de Romeinse cultuur verder zetten

Gehiërarchiseerd bestuur

- Territoriale ambten met vast salaris à impliceert schriftelijkheid

- Metropolitanen (provincies)

- Bischoppen (diocesen, civitates)

- Parochiepriesters

- Elitaire recrutering

Culturele erfenis

Taal

- Kerk bedient zich van het Latijn voor liturgie én bestuurszaken

- Zo fungeren als universele organisatie

- Latijn = tot in XII in christelijk Europa de enige geschreven bestuurstaal

Recht

- Codificaties onder Theodosius II

- Corpus Iuris Civilis onder Justinianus = bundeling en systematisering van wetten, procedurerecht en jurisprudentie

- Systematiek wordt overgenomen, wat leidt tot het ontstaan van het Kerkelijk Recht (Ius Canonicum), het geheel van kerkelijke wetten en voorschriften

Literatuur

- Conserverende functie van de Klassieken

- Geestelijken kopieerden en bestudeerden geschriften van christelijke en niet – christelijke auteurs

Keizerschap

Spreekt het meest tot de verbeelding en was heel belangrijk in het Romeinse Rijk

• velen hebben in latere tijden geprobeerd het Romeinse keizerschap na te volgen
• bv: Karel de Grote, Frederik II, Karel V, Napoleon, Mussolini, Bokassa…

Verdedigingssysteem

Immens systeem dat het keizerrijk opbouwde om invallen van barbarenvolkeren af te weren.

- Limes

= gordel van verdedigingstorens en garnizoensteden als grenslinie langs de Rijn, Donau en Noordzee

- Duces

= bevelhebber aan het hoofd van de grenstroepen

- Comitatus

= ‘geleide van de keizer’: mobiele veldleger met een zwaar bewapende ruiterij

>>> woordgebruik blijft bestaan!

Duces à hertog (le duc)

Comitatus à graaf (le comte)

Wegennet

= lange assen die Europa doorsnijden en de ruggengraat van het imperium vormen

>>> Doel = militair en bestuurlijk è grip krijgen op een enorm rijk door de communicatie tussen de hoofdplaatsen onderling en de grenzen verzekeren

Bestuursstructuur

Onderverdeling van het rijk (> Diocletianus)

- Prefecturen

- Diocesen

Worden binnen het Kerkelijke systeem de bisdommen

- Provincies

Onderverdeeld in civitates, administratieve centra, met een metropolitaan aan het hoofd, worden binnen het Kerkelijke systeem de aartsbisdommen

>>> verschillen latere Europa:

* Romeinse Rijk was georganiseerd vanuit Rome (sterke centralisatie: rationele staatkundige eenheidsvisie), wat later ontbreekt

* Romeinse Rijk = res publica

ME: rijk = eigendom van de vorst

Europa zette zijn achterstand om in duurzame voorsprong en deze ommekeer vond plaats tussen 1000 en 1800.

Grootste verschil

- in Europa ontbreekt een unitaire gezagsstructuur

- geen enkele Europese instantie beschikt over de mogelijkheid om reusachtige concentraties van middelen te organiseren in functie van politieke beslissingen, of om commerciële initiatieven algeheel te onderdrukken

- voortdurende competitie en oorlog tussen de rijken van Europa om machtsuitbreiding è stimuleert innovatie

Chinese keizerrijk was gericht op het handhaven van interne stabiliteit, die vernieuwing schuwde

Religie en politiek

- Latere ME: grotere scheiding tussen religieuze en politieke sferen

- Opkomst 3^de macht: steden (bezaten bestuurlijke en juridische macht werd groter naarmate de zwakte van de vorst)

Europa

- Pestepidemieën à 1/3 bevolking sterft

- Geestelijke leiders: schisma

- Verovering van Byzantium door Turken

- Onderlinge oorlogen van koningen

- Massale opstanden

Mongools rijk

- Van Kaukasus tot Indus

- Dood van despoot in 1405 en einde van Mongoolse terreur

Chinese keizerrijk

- Even groot als Europa

- 1 miljoen inwoners

- Zeer productieve landbouw

- Hoog ontwikkeld bestuurssysteem

- Grote technische en organisatorische capaciteiten

- Handels- en ontdekkingsreizen

- XIII: gebroeders Vivaldi steken straat van Gibraltar over

- 1492: Columbus ontdekt Amerika

- Vgl. met expansiedrift van de Vikingen

economische en culturele contact- en transitozone door

- de grotere rijkdom

- ontwikkelingspotentieel

- uitwisseling tussen christenen en moslims

Begrip ‘Middeleeuwen’ heeft alleen betekenis in een Europese context, maar het geografisch Europa is niet het beste ruimtelijk kader.

Bv: voor schrijvende clerus waren de grenzen die van de christelijkheid (maar hiermee was de noordpoolcirkel of het Oeral nog bijlange niet bereikt)

Geografische variatie heeft zeker bijgedragen tot het langdurig in stand houden van onderling sterk verschillenden culturele niches. De grote mate van plaatsgebonden - heid gaf aanleiding tot het ontstaan van grote verschillen in de economische en culturele ontwikkeling.