Item gefilterd op datum: december 2012

Globalisering is een actief proces, gedragen door diverse sociale actoren met eigen agenda’s en strategieën. De actoren zijn zowel bedrijven als staten als cultureel-eligieuze bewegingen, maar ook individuen. De zoektocht naar de wortels en logica achter dit proces is per definitie een historische studie.

Globalisering is 5000 jaar oud:

‘zelfversterkende’ proces van toenemende contacten tussen bevolkingsgroepen, als een verdichting van het ‘menselijke web’.

Globalisering is 500 jaar oud:

Valt samen met ontstaan van het historisch kapitalisme. De globale economie ontstaan met de Europese ‘ontdekkingen’ en een globale markt voor zilver. Dit nieuw, modern wereldsysteem is een expansief maatschappelijk stelsel, gegroeid uit een unieke combinatie van handelskapitalisme met een inter- statensysteem met koloniale expansie. De motor van de expansie is de economische groei van het kapitalisme, met als belangrijkste brandstof de niet-aflatende zoektocht naar goedkope arbeid, grondstoffen en nieuwe afzetmarkten. De economische expansie gaat samen met een heel eigen logica van territoriale expansie, die vorm krijgt binnen een dubbel strijdperk:

Een kern in de kern van het systeem: de strijd om hegemonie

Verschuiving van de kern van Italië (15^de eeuw) naar Holland (17-18^de eeuw) naar Engeland (19^de eeuw) naar VS (20^ste eeuw)

Een strijd in de periferie: de strijd om de kolonies

Deze politiekterritoriale en economische expansies worden gelegitimeerd door een nieuw, universalistisch discour, waarbij waarden als beschaving en modernisering als universeel worden doorgegeven.

Globalisering is 150 jaar oud:

In de 19^de eeuw is er een succesvolle I.R. in Europa. Het Europese ontwikkelingsmodel wordt de mondiale standaard. er is een vooruitgangsoptimisme. De veranderingen roepen nieuwe tegenstellingen in het leven, die minder in het discours van het vooruitgangsoptimisme terug te vinden zijn: arbeid vs kapitaal, individualisme vs grotere overheidscontrole etc. De economische en ook territoriale groei van het 19^de-eeuwse Europa wordt aangedreven door de sterke Britse hegemonie. Het economisch zwaartepunt verschuift langzaam over de Atlantische Oceaan. De snelle veranderingsprocessen vanaf 1870 worden vaak gezien als de ‘eerste’ grote globaliseringsgolf. Die heeft 4 belangrijke componenten:

Imperialistische expansiegolf

Een buitenlandse investeringsgolf door het stilvallen van de economische motor van de IR in EU

Ontstaan van multinationale bedrijven

Implementatie van technische innovaties op het gebied van transport communicatie en uitbouw van infrastructuur over de hele wereld.

WOI legt deze mondiale expansie bruusk stil.

Globalisering is 30 jaar oud :

Ontstaan van natieoverkoepelende systemen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen processen van:

Internationalisering: groeiend contact tussen verschillende staten

Multinationalisering: ontstaan van multinationale bedrijven vanaf de 19^de eeuw. Deze bedrijven opereren wel binnen het internationale statensysteem (met moederberdrijven en filialen)

Globalisering: geld en goederen worden natieloos. Nationale politiek verliest greep op de economie

Nieuwe fase voorafgegaan aan een ongeziene stijging van de wereldhandel.

De doorbraak van deze globalisering wordt algemeen in verband gebracht met een nieuwe crisis in het historisch kapitalisme. Dit gaat samen met een neoliberale politieke revolutie in de westerse wereld, waarin deregulering het nieuwe adagium wordt.

1) Economische deregulering met toenemende druk op welvaartsstaat groeiende delokalisatie en kleiner impact van arbeidsbewegingen

2) Financiële deregulering: onzekerheid op de financiële markten

3) Politieke deregulering: verdwijnen politieke zekerheden, zowel nationaal als internationaal

Situeert zich binnen een herstructurering van het mondiale kapitalistisch systeem en wordt gedragen door een aantal heel actieve actoren:

De multinationale bedrijven en netwerken, waarin productie, verkoop en winst mondiale gegevens zijn geworden.

Nationale staten trekken kaart van neoliberale herstructurering. Er volgt een ontvetting van de staat. Dit zorgde dat de mobiliteit van de mensen door de natiestaten steeds scherper aan banden wordt gelegd

Een nieuwe technologische, digitale revolutie vergroot de snelheid van uitwisseling van informatie, kapitaal en goederen.

Kapitaalbezitters sturen geld de wereld rond op zoek naar nieuwe opbrengsten.

Hebben geleid tot een aantal financiële ‘bubbles’ en economische crisissen.

Globalisering is een multidimensioneel begrip. Het incorporeert economische, sociale, politieke en culturele processen. Globalisering is een strijdtoneel. Er zijn 3 opinies op het vlak van de hedendaagse globalisering:

1) Hyperglobalisten

Bendadrukken het unieke karakter van de huidige tijd. Het idee is dat de staten een ondergeschikte rol moeten spelen in de nieuwe globaliserende wereld. Vooral de mondiale economie wordt geviseerd als een sfeer die de regels bepaalt waar de staten zich aan moeten houden

Optimisten: staten zijn historisch relict, zijn onaangepast aan nieuwe, globaliserende condities

Pessimisten: Globalisering maakt een einde aan de welvaartsstaat en sociale democratie.

2) Sceptici

Geloven niet in het vermeende revolutionaire karakter van de hedendaagse globalisering:

Niet nieuw

Niet te interpreteren als globalisering, maar regionalisering

Niet geloven in het verdwijnen van de staat als regulerend en organiserend instituut

3) Transformisten

Kiezen voor de tussenpositie. Nieuwe economische, politieke en sociale omstandigheden, met een onduidelijkheid omtrent de macht van de staten.

Zien globalisering als een historisch proces, dat door de tijd heen verandert van karakter. Globalisering heeft ongelijke impact op verschillende delen van de wereld.

Die verschillende posities ten opzichte van de uniciteit in impact van het globaliseringsproces zijn niet louter academisch, maar ook politiek relevant.

Thomas Friedman onderstreept hoe individuen en staten geen andere keuze hebben dan zich aan te passen aan de nieuwe globale conditie Anderen stellen de conceptualisering van globalisering als een onomkeerbaar proces ter discussie. De oorzaak voor dit verlies aan politieke autonomie moet gezocht worden in actieve neoliberale recepten die gelegitimeerd worden door het idee van een onomkeerbare globalisering. Critici zien de globalisering als een discours dat de groei van de multinationale ondernemingen ondersteunt.

De ideologische strijd over de invulling en appreciatie van globalisering toont meteen aan hoe voorzichtig wetenschappers moeten omspringen met het concept. Volgende vragen moeten worden beantwoord:

Wanneer start het proces van globalisering

Verloopt het historisch proces van globalisering gestaag of in golfbewegingen

Wat is de plaats van de hedendaagse globalisering in het historische verhaal

Globalisering :

‘Kleiner’ worden van de wereld

Compressie van tijd en plaats

Systematisch reduceren van grenzen, vooral op economisch vlak

Voor het eerst gebruikt in The Economist in 1959. Doorbraak begrip na de val van de Berlijnse Muur & het commerciële internet in 1989. De gebeurtenissen daarna creëren nieuwe wereld:

Economische grenzen vallen weg

‘stromen’ van kennis, ideeën, informatie etc. worden breder en intenser

Verkleinen van de wereld is paradoxaal. Het is het gevolg van een groeiproces met intermenselijke verbindingen die zich ontwikkelen op een steeds grotere schaal. De hedendaagse globalisering duidt het eindpunt aan van dit groeiproces waarbij de groei van de markten de gehele aarde omvat, dit d.m.v. de groeiende menselijke mobilisatie en communicatie.

Peter Dicken stelt dat globalisering de integratie is van een horizontale en een verticale schaalvergroting (zie figuur 17 pagina 156)

Verwijst naar groeiende impact van deze contacten op het sociale en individuele leven.

“Interactionele schaalvergroting en toegenomen impact van deze interactie op het sociale en individuele leven.”

David Held toont dat globalisering kan worden gemeten in 4 dimensies :

Extensity: uitgestrektheid van netwerken

Intensity: intensivering van relaties en contacten

Velocity: de snelheid van stromen en contacten

Impact: de invloed van interconnectie

Toenemende globalisering impliceert een vergroting, een verdichting, een versnelling en een grotere impact van de connecties en netwerken, tot op het globale niveau.

Thick globalization : 4 scoren hoog

Thin globalization : ruimtelijke groei van netwerken gaat niet gepaard met een grotere intensiteit, snelheid en impact.

Mongoolse Rijk gaat een Pax Monglica door. Dit zorgt voor een sterke expansie van de handel d.m.v. de zijderoutes op land als op zee. In zijn meest essentiële vorm staat globalisering voor de expansie van handel en interactie. Hedendaagse wereldgeschiedenis, of global history, wordt soms vertaald als de geschiedenis van globalisering. In de jaren ’ 90 werd globalisering een buzzword, een koepelbegrip om de maatschappelijke transities in het laatste kwart van de 20^ste eeuw te benoemen.

Afrika zit letterlijk in de marge van het nieuwe wereldsysteem. Deze marginalisering gaat samen met geringe interesse voor het continent vanuit mondiaal perspectief. De kolonisatie heeft eveneens de geschiedenis van Afrika gekoloniseerd:

Proces van interne kolonisatie: opbouw van meer complexe culturen en staatsystemen

Processen van regionale integratie

Het proces van mondiale integratie

Het proces van periferiering

De geschiedenis van Afrika in een mondiaal perspectief confronteert ons met alle aspecten, positief en negatief, van de human journey.

7.7. Andere vragen, andere antwoorden.

Hegel : ‘begin geschiedenis in oosten (Azië) en eindigt in westen (Europa)’. Deze teleologische visie domineert de Europese visie in de 19^de eeuw en vinden we nog vaak terug in eurocentristische verklaringen voor The Rise of the West. The Great Divergence ondergraaft oude premissen :

Westen al lang voor de 19 de eeuw een voorsprong zou hebben gehad

Westen een intrinsiek meer dynamische samenleving

Westen op eigen kracht de voortrekker in de nieuwe wereldeconomie heeft opgenomen

Westen meer modernere, meer marktgerichte economie

Cultuur en de instituties in het Westen uniek zijn

Een niet-eenzijdige verklaring hiervoor is alleen te vinden in een gecombineerd comparatief en een globaal perspectief:

Niet-Europese samenlevingen en economieën moeten in de analyse worden betrokken

Op een vergelijkende wijze moeten diverse aspecten van de samenleving worden bestudeerd

Ingebed in een systeemtheorie moeten diverse subsystemen naast elkaar, maar ook als onderdelen van een groter systeem bekeken worden.

Verklaringen voor bepaalde ontwikkelingen moeten oog hebben voor:

Vergelijking

Bredere patronen van interactie, ontlening en interdependentie

Lange termijn

Extreme posities worden ingenomen door de ‘nieuwe oriëntalisten’ zoals A.G.Frank. Ze zien deze Europese dominantie als een tussenfase, gevolgd door een nieuwe Aziatische suprematie vanaf de 21^ste eeuw.

Opkomst van het Westen beschrijven we met een revolutiemetafoor. Revolutie betekent omwenteling, maar staat ook voor een breuk met het verleden. De Franse Revolutie (politiek en sociaal) en de Industriële Revolutie (economisch en sociaal) zijn scharnierpunten tussen het verleden en het heden. Het concept van de industriële revolutie is meer en meer gerelativeerd en zelf ter discussie gestellen. Op 3 gebieden staat het concept momenteel onder druk:

De ‘revolutie’ in een langetermijnperspectief plaatsen. Het is een proces dat zich uitstrekt over decennia en zelfs eeuwen

Verlaten van het klassieke verklaringsmodel van de I.R. dat alleen rekening houdt met veranderingen binnen Europa

De I.R. is veel meer dan een technologische omwenteling. Ze behelst eveneens een omwenteling in het arbeidsproces, in het economisch proces en maatschappelijke proces

De I.R. werd vaak alleen door Westerse bril bekeken. In het beste geval wordt er daarna een comparatieve analyse gemakt. Deze benadering schiet tekort, het moet uit meerdere geografische schalen bestaan:

De regionale schaal

De nationale schaal

De Europese schaal

De mondiale schaal

Als we hem bekijken uit mondiaal perspectief, oog hebben voor 3 extra elementen:

Handelskapitalisme in Europa, vanaf 16^de eeuw een commerciële machtspositie kan uitbouwen ten zuiden en ten westen van Europa

De groei van een interne markteconomie in een aantal Europese landen

De populariteit van nieuwe waarden in Europa, zoals individueel ondernemerschap, technologische vernieuwing en een agressieve economische politiek.

Geografisch gezien is de I.R. een Europees fenomeen, maar het blijft geen ‘westers verschijnsel’.

Europa breekt vanuit een ondergeschikte positie buiten haar grenzen, dit door 3 processen :

De groei van het handelskapitalisme

De groei van de nationale staat en het inter-statensysteem

Wijzigen sociale verhouding met het ontstaan van nieuwe sociale groepen en het ontstaan van nieuwe familiale verhoudingen en demografisch patronen

Deze 3 transformaties, economisch (commercialisering), politiek (verstaatsing) en sociaal (proletarisering) zijn de belangrijkste motors van de Europese dynamiek vanaf de 16^de eeuw. De patronen zijn niet los te koppelen van de veranderende rol van Europa in de nieuwe wereldeconomie:

Europa centrum van een door haar geïntegreerde wereldeconomie en de hieraan gelieerd inter-statensysteem

Machtscontainers met ongekende mogelijkheden op gebied van commerciële politiek (mercantilisme) en militaire slagkracht

Nieuwe wereldeconomie beheerst door een nieuwe internationale kapitalistische klasse

Deze kenmerken nog steeds te zien in ons geglobaliseerde wereldsysteem.

Vanaf de 11-12^de eeuw toont het Europese continent het begin van een nieuwe dynamiek. Te zien aan:

Kruistochten

Nieuwe commerciële netwerken

Ambitie en winstbejag

Hernieuwde nieuwsgierigheid en ontzag voor andere culturen.

Europese ‘heropstanding’ staat al lang centraal in de creatie van een eigen Europese/westerse identiteit. Start van de Europese expansie verwijst naar:

Commerciële drijfveren

Militair-religieuze motieven

Technologische vernieuwingen

Dat Europa buiten zijn grenzen kan breken kan door 2 behoeftes :

Europa heeft als handelsgebied bitter weinig te bieden. Om de luxegoederen te betalen spitst ze zich toe op

Roof (doet de Europeaan de wereld verkennen)

Eigen productie van consumptiewaren op te starten (suiker en katoen)

De groeiende noodzaak naar zelfgecontroleerde handelsnetwerken

Een nieuwe globale positie van Europa en de transformatie van de Europese samenleving De veranderingsprocessen die de verhouding van Europa hebben mee bepaald:

De nieuwe plaats van Europa in de wereld vanaf de ME

De maatschappelijke transformaties in Europa in de 16-17-18^de eeuw door de combinatie van interne spanningen en externe verschuivingen

De I.R. in de 19^de eeuw .