Item gefilterd op datum: december 2012

De aanwezigheid van voldoende vraag en aanbod en van een vrije markteconomie liggen aan de basis van economische groei.
Adam Smith (ook wel de vader van de klassieke liberale economie genoemd) ziet in de 18de eeuw de Engelse economie als eerste van de wereld enorm groeien. Hij reageerde tegen het mercantilisme: niet de staat, maar de markt is belangrijk (ook voor innovatie). Vooral vanuit de vraag (meer nog dan het aanbod) moet de stimulans komen. Hij gaat er van uit dat gedragingen van de mens worden bepaald door eigenbelang. De markten reguleren dat eigenbelang, en dit is ten gunste van de maatschappij: er is meer productie, en uiteindelijk is het ook ten gunste van de mens zelf. Het nastreven van individueel belang zorgt voor algemene welvaart.
Dit leeft door tot de dag van vandaag, met een belangrijke revival in de jaren ’90. Er zijn vele variaties op dit model:
 Von Thünen-model: 19de eeuw: Smithsiaans model met nuances: men moet ook rekening houden met de productiekosten, en dan vooral de transportkosten. Bossen liggen het dichtst bij de stad, aangezien het vervoer namelijk duur is). Dit is dus een geografisch model.
 Bruce Cambell en Richard Britnell: vertegenwoordigers van het hedendaagse Smithiaanse marktmodel.

Hoe zit een maatschappij in elkaar? Hoe is ze opgebouwd? Het antwoord op deze vragen is de bepaling van groei of niet-groei.
 Marxisme en neomarxisme
De eerst die hier over schreef was Karl Marx. Hij gaat uit van een dialectische redenering: bepaalde fasen/elementen beïnvloeden elkaar. Hierdoor ontstaat iets nieuws (conflictmodel). De relatie tussen zij die de productiemiddelen bezitten en de structuur van de arbeid wordt bepaald door de verschillende organisaties van de maatschappij (afhankelijk van verschillende fasen). Dit leidt tot verschillende productieresultaten. Het kapitalistische systeem brengt de grootste productie met zich mee (niet noodzakelijk grootste welvaart, wel stijgende productiviteit bij het industrieel kapitalisme). Marx onderscheidt een drietal fasen, waarbij de arbeidsorganisatie bepalend was:
 Slavernij: in zijn opvatting vooral in de klassieke tijd algemeen
 Feodalisme: de maatschappij is gebaseerd op twee klassen: de producerende klasse (boeren) en de niet-producerende elite. Die laatste klasse genereert inkomsten die door anderen
10
werden geproduceerd (afromen, niet investeren). Er was géén algemene loonarbeid aangezien de boer zijn eigen productiemiddelen bezat.
 Kapitalisme: grote economische groei, productief, maar er wordt overgeschakeld op loonarbeid. De sociale relaties veranderen. Arbeiders zelf verliezen het productiekapitaal: de machines zijn van de rijkere klasse. Investeren gebeurde ten voordele van zichzelf en van grotere winsten, niet ten voordele van de arbeiders.
Marx onderscheidde ook nog een vierde, hypothetische fase, namelijk die van het communistisch kapitalisme: na een revolutie zou het kapitaal van de arbeiders zelf zijn en wordt de winst gegenereerd naar de arbeiders zelf.
Er zijn verschillende strekkingen te onderscheiden binnen het neomarxisme:
 Nadruk op surplusextractie als rem/stimulans:
Surplusextractie is een verzamelterm voor alle waarden die uit het productieproces worden weggetrokken door niet-producerende categorieën.
 Maurice Dobb
 Kosminski probeert bedrijfsstructuren in Groot-Brittannië tijdens de middeleeuwen te analyseren (common law als rem)
 Rodney Hilton, een zeer invloedrijk auteur, schrijft over het staatsfeodalisme: afromen in plaats van investeren.
 Guy Bois schreef een inspirerend boek over de landbouweconomie in Normandië.
 Takahashi wees erop dat ook in feodale systemen op- en neergaande fasen zitten, ook in Japan was er feodaliteit.
 Nadruk op bezitsrelaties als rem/stemulans:
Belangrijk auteur in deze strekking is Robert Brenner, eredoctor in Gent, bekend van het Brenner-debate. Volgens Brenner wordt economische groei/stagnatie bepaald door de manier waarop de bezitsrelaties (vooral die van grond) georganiseerd zijn tussen de verschillende groepen. In een pachtsysteem is er concurrentie voor de grond, waardoor men zal proberen zoveel mogelijk te produceren. Hierdoor ontstaat de kapitalistische mentaliteit van investeren. De discussie over of dit al dan niet klopt, loopt vandaag de dag nog steeds.
 Andere sociale organisatiemodellen
Het cultureel organisatiemodel van Max Weber en het sociale cohesiemodel van Emile Durkheim van mechanische solidariteit naar organische solidariteit, zijn hiervan voorbeelden.

tot spanningen door:
1. Het voedselareaal
2. De opbrengst per hectare
8
Want: de productie stijgt trager dan de bevolking, wat leidt tot crisissen, perioden van (natuurlijke) op- en neergang in de economie: Two-phase movement. De fasen zijn langetermijnfasen (minimum 30 jaar) en ze volgen elkaar op, behalve wanneer men bewust ingrijpt = preventive checks.
Thomas Malthus: productiefactoren zijn schaars en de bevolking groeit natuurlijk.
Wilhelm Abel (begin 20ste eeuw) heeft er de prijzengeschiedenis aan gekoppeld: prijzen en lonen zijn ook afhankelijk van menselijk evolutie.
David Ricardo legde het belang van marginale productiekosten bij: de kosten van het laatst geproduceerde product in het productieproces. Iets dat je honderd keer produceert, wordt goedkoper aangezien je het materiaal meerdere keren kan gebruiken. Bij grond echter gebruikt men eerst de beste gronden. Hij stelt dat als de bevolking groeit, de normale goede landbouwgronden niet meer zullen voldoen om de bevolking in de basisbehoeften te voorzien. Men zal zich daarom verplicht moeten wenden tot minder bruikbare gronden, die duurder waren aangezien met eerst de grond bruikbaar moest maken. Hierdoor stijgen de prijzen en kan een crisis ontstaan.
Twee fasen:
A-fase: de eerste stimulans is een stijging van de bevolking.
B-fase: de eerste stimulans is een daling van de bevolking.
A-fase: de productie stijgt: meer gronden, meer arbeid, maar trager.
B-fase: de productie daalt.
A-fase: de productie per hoofd zal uiteindelijk dalen. De bedrijfsgrootte daalt en de bevolking stijgt. De gronden en dergelijke worden verdeeld (schaars goed): splitsen van het areaal (onder familieleden).Productiekosten gaan stijgen op het einde van de A-fase want de arbeidsproductiviteit (opbrengst per oppervlakte-eenheid per tijdseenheid) zal achteruitgaan .Men gaat met meer en meer mensen op kleinere oppervlakte werken. De kosten zullen stijgen (arbeiders worden duurder).
De prijzen en kosten stijgen. De spanning vraag-aanbod stijgt. Door een overschot aan arbeid dalen de reële lonen. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen reële en nominale lonen:
- reële lonen: houden rekening met inflatie. Het is gelijk aan het nominale loon uitgedrukt in consumptiegoederen (graan, brood).
Broodprijzen bepalen alle andere prijzen tot in de 19de eeuw. De prijzen stijgen lichtjes of blijven stabiel voor de luxeproducten, terwijl de prijzen voor basisproducten vlugger stijgen. Men kan dus spreken van schaarbewegingen: tegengestelde bewegingen binnen een fase.
B-fase: de prijzen dalen, de reële lonen stijgen, etc. (omgekeerde beweging van de A-fase).
Volgens de theorie kom je automatisch van een A-fase in een B-fase en andersom. De evoluties binnen één fase zorgen voor spanningen: voor een groot deel van de bevolking gaat op het einde van de A-fase de levensstandaard achteruit. Hierdoor krijgt men een zwakkere bevolking en komt men in een B-fase terecht.
Malthus sprak van een positive check (crisissen, ziekte, honger, etc.) en van een preventive check: kunstmatige afremming van de bevolkingsgroei (door later te huwen en dergelijke). In de praktijk was er wel afremming, maar geen daling (nooit gerealiseerd).
Enkele Neo-Malthusianen: George Duby (Annales-school, mentaliteitsgeschiedenis), Michael Pastan, Herman van der Wee (prof. economie in Leuven) en Emanuel Le Roy Ladurie.
De langstgekende A-fase start in de 9de eeuw, versnelt in de 12de eeuw en bereikt een hoogtepunt in/rond 1300. De 14de-15de eeuw wordt gekenmerkt door een B-fase tot ongeveer 1500. In de 16de eeuw, ook wel de “Welvarende 16de eeuw” genoemd, loopt een A-fase tot de godsdienstoorlogen. De 17de eeuw is er een B-fase, met uitzondering van de Noordelijke Nederlanden (“Gouden Eeuw”). Midden 18de eeuw krijgen we opnieuw een A-fase, op het einde van de 18de eeuw afgewisseld door een B-fase. De 19de eeuw is er opnieuw een A-fase, tot het midden van de 19de eeuw wanneer we opnieuw een B-fase hebben door de aardappelcrisis. In de jaren ’30 is er een overproductiecrisis. Al deze vermoedens zijn gebaseerd op indirecte gegevens, aangezien het BNP pas bekend is vanaf de 19de eeuw.

Fysiocraten: begin 18de eeuw, waren de eerste “modelzoekers” die nadruk legden op de productiefactoren (François Quesnay, 1694-1774). Daarvoor had men steeds de nadruk gelegd op de handel. Zij waren gelovig en namen stelling in tegen het mercantilisme (waarbij de staat een belangrijke rol speelt in de economische ontwikkeling). Ze zeiden dat de landbouw en landbouworganisaties gestimuleerd moesten worden, niet de staat. De basis van de vooruitgang is de landbouw. Vandaag de dag wordt met hun opvatting nog weinig rekening gehouden.

Wat is economie? De studie van de maatschappelijke organisatie met het oog op het voldoen van de primaire behoefte van het overleven via het gebruik van de productiefactoren ( = productie).
Om te kunnen produceren moet men gebruik maken van productiefactoren: zij bepalen de productie. Een productiefactor is letterlijk dat, wat de productie mogelijk maakt of bepaalt. In de economie worden traditioneel drie productiefactoren onderscheiden:
1. Natuur of grondstoffen
2. Arbeid
3. Kapitaal (afgeleid). Kapitaalgoederen (of productiegoederen/productiemiddelen) zijn goederen die gebruikt worden om andere goederen te produceren.
De productiefactoren moeten met elkaar worden gecombineerd om te kunnen produceren. De manier waarop deze combinatie wordt georganiseerd (bv. loonarbeid, dwangarbeid, …) noemt men productie en het bepaalt de economie.
Economie is een subjectieve wetenschap: ze is afhankelijk van verschillende opinies en uitgangspunten. De economie als wetenschap is ontstaan uit verschillende theorieën die vanaf ongeveer de 18de eeuw hun opgang kenden.

Beste medestudenten,
Proficiat met de aankoop van deze studentencursus! Wij hopen dat wij jullie hier mee van dienst kunnen zijn bij het instuderen van het vak Economische geschiedenis. Hiervoor hebben wij de uitstekende structuur van de powerpoints van de verschillende lessen overgenomen en aangevuld met notities van vorig jaar. Dit gezegd zijnde, zijn er een paar zaken waar jullie rekening mee dienen te houden. Deze studentencursus dient opgevat te worden als een hulpmiddel bij het studeren en vervangt dus niet hetgeen de lesgevers als ‘te kennen’ opgeeft. Zo zijn de prentjes uit de slides niet allemaal opgenomen in deze studentencursus, terwijl ze wel belangrijk kunnen zijn voor het examen. Ook de reader is niet opgenomen in deze studentencursus.
Nogmaals herhalen: deze studentencursus is een hulpmiddel bij het studeren en kan niet de combinatie van de hoorcolleges, de powerpoints en de reader vervangen.
Veel succes met het instuderen van dit en andere vakken!
Jelka Van Duyse & Ruben Vandeputte
Studiecel V.G.K. 2009-2010

Wolf
o Strijd tegen armoede via globalisering
(verhoging van de levensstandaard)
· Liberalisering handel (‘trade is the handmaiden of growth’)
· Foreign Direct Investment (FDI)
· Voorwaarden voor groei: stabiele staat; bescherming integriteit personen en
eigendom; scholing; basisgezondheidzorg; infrastructuur; terugdringen
bureaucratie en corruptie; vrije markt; macro-economische stabiliteit;
investeringsklimaat
Strijd tegen ongelijkheid onrealistisch
(niet blindstaren op ongedaan maken van ongelijkheid)
Wade
o Globalisering (vrijhandel) als voorwaarde voor groei (stijging BNP) is betwistbaar
o Globalisering vooral bij landen na groei
o Beter opteren voor geleidelijke liberalisering
o Handelsakkoorden verhinderen overheidsoptreden om intranationale ongelijkheid te
bestrijden (subsidieproblematiek)

85% van het wereldinkomen voor 20% van de wereldbevolking
6% van het wereldinkomen voor 60% van de wereldbevolking
Valt niet te legitimeren
Bedreigt stabiliteit en vrede

Kloof tussen gemiddelde inkomens van ontwikkelde en ontwikkelingslanden
o (Wolf) is historisch gegroeid
(‘tyranny of history’)
Kloof tussen inkomens intranationaal

Diverse meters - voor kritiek en interpretatie vatbaar
o Aantal mensen in extreme armoede (-$1 per dag) – in absolute en relatieve cijfers
o Gemiddelde inkomens per land, land per land vergelijken
o Gemiddelde inkomens per land in verhouding tot bevolking
o Inkomen per huishouden
o Relatieve huishoudensinkomen
o Inkomen uit industriële lonen
Aantal mensen in extreme armoede (-$1 per dag) – in absolute en relatieve cijfers
(1987-1998)
o Absoluut: blijft rond 1,2 miljard schommelen
o Relatief: wereldbevolking toegenomen: aandeel van wereldbevolking in armoede
gedaald van 28 naar 24% (Wolf: 1980-1998: van 31 naar 20%)
o Bedenkingen bij berekeningswijze
Gemiddelde inkomens per land, land per land vergelijken
o Kloof groeit snel
Gini-coefficient: meter van (inkomens)ongelijkheid – 0 is geheel gelijk, 1 is geheel ongelijk
Gemiddelde inkomens per land in verhouding tot bevolking
o Inkomensongelijkheid verminderde vanaf 1980
o Te danken aan China en India
o Zonder die landen geen duidelijke trend
(Wolf: China en India in jaren 1980 60% van ‘s werelds armste bevolking)
o (Wolf) stijging van gemiddelde inkomen van een land biedt mogelijkheden voor beleid
Inkomen per huishouden
o Probleem van data
o Aanwijzingen voor de periode 1988-1993 (Branko Milanovic)
o Stijgende ongelijkheid
o (Wolf) kritiek
· Probleem met data
· Uitgangspunt dat plattelandsinkomen in China niet stijgt, is aanvechtbaar
· Periode van 5 jaar te beperkt
· Atypische periode (India: economische crisis; China: politieke crisis)
Relatieve huishoudensinkomen
o Kloof tussen willekeurig gekozen huishouden en wereldgemiddelde
o Studie van David Dollar en Aart Kraay: 1820-1995
· Inkomensongelijkheid op een hoogtepunt in 1970
· Afgenomen na 1970
o (kritiek Wade)
· te weinig aandacht voor polarisatie
· Dataverzameling bekritiseerbaar
Inkomen uit industriële lonen
o Loonongelijkheid binnen landen stabiel of dalend in periode 1960-1982; scherpe stijging
vanaf 1982
o 1982 is keerpunt
o (Wolf) dataprobleem: veel lonen niet aangegeven