Item gefilterd op datum: december 2012

Arrighi bedacht het concept van lange eeuwen. Hij wijst per eeuw de hegemonie aan een bepaald land toe. Er zijn verschillende fasen: eerst een fase van materiële expansie, daarna een fase van financiële expansie (de grootmacht bouwt een financiële macht uit, dit leidt tot investeringen in gebieden die later als concurrent zullen optreden: de macht wordt in deze fase aangetast), en eindigt met een terminale crisis (voorafgegaan door een signaalcrisis).
Kenmerken:
- De wortels voor de opkomst van een nieuwe cyclus liggen vaak in de neergang van de vorige
- Concurrentie in de kern: wereldoorlogen (bv. verhouding GB-VSA vastgelegd in de oorlog)
- Herstructurering van de internationale orde: kern en periferie
- Pax Brittanica/Pax Americana.
Vraag: zijn we op weg naar een nieuwe cyclus in de 21ste eeuw?

Kapitalisme is meer dan een economisch systeem. Wat er op economisch gebied gebeurt heeft ook maatschappelijke implicaties. De veranderingen in het historisch kapitalisme tasten ook de samenleving als dusdanig aan. Herstructurering van het historisch kapitalisme:
- met strijdende hegemonieën: vb. in de 19de eeuw: het ontstaan van het koloniale imperium van de kernmogendheden
- wijzigende maatschappelijke organisatie: overheidsorganisatie, organisatie van het gezin, etc. Maatschappelijke veranderingen beïnvloeden de demografische ontwikkelingen.
- wijzigende mondiale verhoudingen

 Conjunctuurcycli
Periodes van zo’n 7 à 11 jaar. Men kan het beschouwen als de natuurlijke ademhaling van het systeem: er zijn expansie- en regressieperioden. Een soort van zelfregulering van het systeem. Deze cycli kan men aanduiden vanaf de 19de eeuw, maar vooral vanaf de 20ste eeuw zien we dat de overheid poogt deze cycli onder controle te krijgen.
 De lange golven
Zo’n 50 à 60 jaar. De bekendste zijn de Kondratieff-golven. Terwijl het ene model nog aan het ontwikkelen is, wordt al de voedingsbodem gelegd voor het volgende.

 Structurele crisissen
Er zijn er een aantal geweest. Het zijn geen conjunctuur-crisissen. Ze hangen samen met versplintering van het politieke landschap. De crisis van de jaren 1875-1895 is de eerste echte structurele crisis waarmee de maatschappij wordt geconfronteerd, veroorzaakt door het massaal goedkoop produceren voor een te klein publiek, waardoor er een verzadiging komt van de markt. De crisis van de jaren 1930 is de zwaarste crisis tot nog toe: werkloosheid, prijsveranderingen, etc. De crisis van de jaren 1975-1985 staat gelijk aan de oliecrisis. Ze heeft niet enkel economische maar ook sociale repercuties. Kenmerken van de structuurcrisissen: daling van de economische parameters, per definitie zijn ze internationaal, en er is een omslagperiode.

Woekerkapitaal: alles wat met bank- en beurswezen te maken heeft. Handelskapitaal: koop en verkoop, met meerwaarde. Het uiteindelijke doel is winst maken.
Het is een expansief systeem: men gaat op zoek naar nieuwe technologieën, nieuwe markten en nieuwe grondstoffen (om de continuïteit te garanderen) en nieuwe arbeid. Een gevolg van die groeidwang is vermarkting/commodificatie: alles wordt in zekere zin deel van het proces, alles krijgt een prijs, ook informatie/kennis wordt vermarkt, het wordt een transactie. Arbeid wordt op een heel andere manier ideologisch ingevuld: betaalde beroepsarbeid (verenging van het begrip: vaak klasse- en gendergebonden).
Het is een ongelijk systeem: je krijgt te maken met een wereld vol tegenstellingen (bv. kern – periferie). Ook groei gebeurt op een ongelijke manier.

Accumulatie van groei komt centraal te staan.
- Kapitalisme is een economisch systeem: afwenteling van kosten
- Kapitalisme is een sociaal systeem: het brengt sociale verhoudingen met zich mee
- Kapitalisme is een historisch systeem: we kunnen het verhaal plaatsen in een lange termijnperspectief
- Kapitalisme is een wereld op zich: het beïnvloedt de hele wereld, in alle dimensies van de maatschappij

Is dit een gelukkige woordkeuze eigenlijk? De leefomgeving begint te lijden onder de industrialisatie: vervuiling, dumping, rook, afvalproductie, etc. Gettovorming: werkt het groepsgevoel in de hand, maar het zijn ook broeihaarden van sociale onrust (verzet). Hierdoor is er sterke sociale dreiging. Dit is voor de burgerij een reden om in te grijpen. Zeer veel mensen wonen op een kleine oppervlakte, met een slechte kennis van hygiënische omstandigheden (wat de aanleiding gaf tot epidemieën). Dit was ook een groot risico voor morele bederving (wanneer kinderen en volwassenen op zo’n kleine oppervlakte samenwonen). Industrialisatie had een grote invloed op de cultuur- en leefwereld. In een agrarische samenleving is de omgang met de tijd anders dan in een kapitalistische economie. Hierdoor krijgen we een lineair en abstract tijdsbesef. De dag wordt opgedeeld in een aantal blokken.

Als koloniserende mogendheden hebben ze zich centraal in het wereldbeeld geplaatst. Ze trekken de kaart van de vrijhandel. Fabriekspatronen hebben er niets aan dat hun arbeiders veel moeten betalen voor hun levensmiddelen: het verzwakt hen alleen maar en bovendien kan hij zo de lonen laag houden (door concurrentie). De kosten van de groei worden voor een stuk afgewenteld op de mensen, voor een stuk op het milieu en voor een stuk op de ontwikkelingslanden

België gaat pas later over op de Industriële Revolutie, maar was toch het eerst op het continent (voordeel van de catch up: ervaringen die men in Engeland heeft opgedaan). Tot een heel eind in de 19de eeuw hebben we hier te maken met een dominante rurale samenleving. In 1830 komt er een keerpunt: meer rust op het politieke toneel. Hoe komt het nu dat België die snelle catch up heeft kunnen realiseren? België leerde van zijn buren: innovaties overnemen die reeds elders effectief bleken te zijn. De impact van het bankensysteem zorgde voor investeringen in de industrie (conform het beleid van Willem I). De keuze van de Belgische regering om vanaf 1834 te investeren in de uitbouw van het spoorwegennet, heeft enkel een duw in de rug van de industrialisering (en dan vooral van de metaalindustrie gegeven). De overheid blijft een actieve rol spelen in de ondersteuning van de industrie.

Dit waren de twee leading sectors.
- Katoen: Engeland als wereldmacht kon zich verzekeren van voldoende import (grondstoffen) en van een grote afzetmarkt door de overzeese expansie. Er doet zich een modewijziging voor, waardoor de katoenproductie stijgt: mensen met een hoger inkomen kunnen het zich veroorloven. Gedifferentieerde prijsstijgingen. Vastgelopen proto-industrie: kwam niet tegemoet aan de stijgende vraag. Het gevolg hiervan is een motivatie om te vernieuwen: technische innovaties om de expansie mogelijk te maken (op relatief korte tijd).
- Ijzer: gelijkaardige evolutie met katoen. Dezelfde voorwaarden zijn van toepassing. Via mechanisatie kan men dieper graven, etc. Beter materiaal kan sneller en gemakkelijker worden gemaakt. De vraag naar ijzerbehoevende producten stijgt, bv. in de landbouw.

Er bestaan een aantal verklaringsmodellen voor, die elk verwijzen naar omgevingsfactoren: er zijn hier andere voorwaarden aanwezig dan elders in de wereld:
- Lange termijn transformaties, die andere voorwaarden creëerden die de Industriële Revolutie mogelijk maakten: rationalisering, individualisering, verlichting, staatsvorming, juridisch stelsel (eigendom), markteconomie en kapitalisme
- Voldoende? Ook breder perspectief bekijken (demografische versnelling, opkomst kerngezin, stedelijke netwerken) Ook in de rest van wereld komen zulke zaken trouwens voor, dus er is ook een andere verklaring nodig.
Je kan de vraag ook omdraaien: waarom is het elders niet gelukt?
- ‘Weberiaans’ verklaringsmodel: nadruk op interne factoren
- concurrentiemodel: nadruk op het omzetten van comparatieve nadelen
- Roofmodel: nadruk op ‘extractie’ van kennis en middelen : kolonisatie, imperialisme, het leegroven van de ontwikkelingslanden.