Wat is gezondheidsgerelateerd gedrag?

Gezondsheidsgedrag volgens:

- Harris en Guten: gedrag dat wordt vertoond door een individu, ongeacht zijn/haar vermeende gezondheidstoestand, met het doel zijn/haar gezondheid te beschermen te bevorderen of in stand te houden.

- Kasl en Cobb: elke activiteit die iemand die zichzelf als gezond beschouwt, onderneemt met het doel ziekte te voorkomen of ziekte te ontdekken in een fase waarin deze nog geen symptomen veroorzaakt (-> gaat uit van een medisch perspectief).

- Matarazzo: bestaat uit gedragsmatige pathogenen (een gedrag dat schadelijk is voor de gezondheid, bijv. roken) en gedragsmatige immunogenen (een gedrag dat de gezondheid bevordert, bijv. bewegen).

Algemeen wordt aangenomen dat gezondheidsgerelateerd gedrag bestaat uit die vormen van gedrag die zijn gerelateerd aan de gezondheidstoestand van het individu, ongeacht de huidige gezondheidstoestand of een bepaalde motivatie.

‘De 7 van Alameda’: gedragsfactoren die gepaard gaan met gezondheid en een lange levensduur: 7/8 uur slaap per nacht, niet roken, niet meer dan 1 of 2 alcoholische drankjes per dag, regelmatig bewegen, niet eten tussen de maaltijden in, ontbijten, niet meer dan 10% overgewicht hebben.

Het effect van het toepassen van deze levenswijze duurt op hogere leeftijd voort. Hoe langer op deze manier wordt geleefd, hoe meer effect. Twee of meerdere gedragsfactoren samen levert meer effect op dan de som der delen.

In onderzoek naar gezondheidsgedrag is directe waarneming en/of objectieve metingen vaak niet mogelijk. Daarom wordt er veel gebruik gemaakt van zelfrapportage. Het is altijd onzeker of het gemelde gedrag een getrouwe afspiegeling vormt van het werkelijke gedrag. Vooral wanneer het gaat om ‘ongewenst’ gedrag of privégedrag.

Een dagboek bijhouden is een mogelijkheid. De quantity/frequency index ook (deelenemers worden ondervraagd over hun ‘typische’ of gemiddelde gedrag, bijv. hoeveel alcohol je drinkt en op hoeveel dagen gemiddeld). Daarnaast kan er gebruik gemaakt worden van continue zelfmonitoring (de momenten waarop geregistreerd moet worden liggen dicht op elkaar), om zo onnauwkeurigheden bij het rapporteren te minimaliseren. Dit kan als interventie gebruikt worden omdat het mensen bewust maakt van hun gedrag. Het kan ook het onderzoek verstoren doordat mensen al tijdens het onderzoek hun gedrag veranderen.

Er kan dan een sociale wenselijkheidsbias optreden: de neiging vragen over zichzelf of het eigen gedrag te beantwoorden op een wijze waarvan wordt gedacht dat de kans groot is dat hiermee sociale goedkeuring (of goedkeuring van de interviewer) wordt verkregen.

In interviews komt impressiemanagement veel voor: mensen houden toezicht op hun gedrag en ze sturen (actief construeren) wat ze zeggen om een bepaald publiek een bepaalde indruk van zichzelf te geven of om een bepaald effect te bereiken.

Gezondheidsbedreigend gedrag

Gezondheidsrisico’s kunnen per werelddeel verschillen (bijv. ondergewicht door voedselschaarste in Afrika tegenover overconsumptie in westerse landen), maar ook gelijk zijn (zoals het risico veroorzaakt door roken).

De top 10 van de belangrijkste wereldwijde factoren:

1. ondergewicht 6. onveilig water, slecht riool en slechte hygiëne

2. onveilig vrijen 7. ijzertekort

3. hoge bloeddruk 8. rook binnenshuis van vaste brandstoffen (koolmonoxide)

4. tabaksgebruik 9. hoog cholesterolgehalte

5. alcoholgebruik 10. overgewicht.

Mortaliteit: overlijden. Meestal uitgedrukt als sterftecijfer, dat wil zeggen het aantal sterfgevallen in een gegeven populatie en/of in een gegeven jaar als gevolg van een gegeven aandoening (bijv. het aantal sterfgevallen door kanker onder vrouwen in 2000).

Gedrag dat aan een hoge mortaliteit is gerelateerd:

- Hartaandoeningen: roken, dieet met ’n hoog cholesterolgehalte, gebrek aan beweging.

- Kanker: roken, alcohol, dieet, seksueel gedrag.

- Herseninfarct: roken, cholesterolrijk dieet, alcohol.

- Longontsteking: roken, gebrek aan vaccinatie.

- HIV/AIDS: onveilig vrijen.