Synthese stadsontwikkeling

Ontstaansfactoren: ontwikkeling van de stad kan veroorzaakt zijn door uiteenlopende factoren:
 Uit een antieke nederzetting (samenhangend met het continuïteitsvraagstuk). Vaak werden deze steden gerecupereerd door de Kerk: men plaatste er een bisschop. Bv. Gent en Brugge: vermoeden van een Romeinse nederzetting. Men ging op zoek naar Romeinse overblijfselen, aangezien dat een groot prestige betekende voor de stad. Andere voorbeelden: Tongeren, Maastricht, Doornik, Parijs, Londen, etc.
 Weinig of geen invloed van de Frankische immigratiegolven? De nederzettingen eindigend op –zele, -inga, -ingaheem. Maar: weinig tot stad geëvolueerd, de meeste zijn nog steeds gewone dorpen.
 Heropleving van de handel in de Karolingische periode. Ontstaan van handelsnederzettingen (“emporia”) aan kusten en rivieren. Waarschijnlijk waren de Vikingen of Friezen de stichters (aangezien zij de handeldrijvende volkeren waren). Het probleem is dat we vaak enkel de informatie hierover kennen via archeologisch onderzoek. Er was namelijk heel vaak geen of weinig continuïteit met latere steden (bv. Dorestad).
 Rond 1000 komt er een nieuwe golf van verstedelijking, vaak in de nabijheid van een abdij of burcht (feodalisering). Steden ontstaan dan rond burchten en abdijen (handelaars en ambachtslui) als de groeifactoren er waren (economische infrastructuur, omwalling, etc.). Maar: de verstedelijking is chaotisch, aangezien het vooral afhankelijk was van de heer
dus lokaal verschillend van vorstendom tot vorstendom en afhankelijk van de economische situatie. Bv. Brugge: Brugse Burcht had verschillende ‘elements de croissance’ (wijken, bv. Oudenburg als extra wijk naast de castrum, wegen ontstaan naar het hinterland, etc. Ook ontstaan bv. kerken als groeifactor, omwallingen). In de 19de eeuw werd de 2de stadsomwalling van Brugge gesloopt.
 Stadscreaties, creaties ex nihilo: steden die uit het niets lijkten te ontstaan, omwille van verschillende redenen. De bekendste voorbeelden zijn de bastilles in Frankrijk: die werden ingeplant om politieke en militaire redenen (namelijk om de grip van de Franse koning op dat gebied te verstevigen). Ook om economische redenen werden steden opgericht, bv. de Hanzesteden. Bij de kruistochten werden er steden gesticht omwille van de langeafstandshandel en religieuze redenen, evenals jaarmarkten en pelgrimstochten, en in de nabijheid van universiteiten werden vaak steden om politiek-bestuurlijke redenen opgericht. Nieuwe stadscreaties gebeurden meestal in het regelmatige dambordpatroon.
Er waren verschillende soorten van stadsplattegrond door verschillen in stadsontwikkeling:
1. Radiocentrisch: volgens de stralen van een cirkel.
2. Lineair: rond een centrale as.
3. Bipolair: het samengroeien van twee kernen.
4. Polinucleair: meerdere kernen worden samengevoegd.
5. Orthogonaal: dambordpatroon
6. Vele tussenvormen.
De meest voorkomende is de tussenvorm: een combinatie van de verschillende vormen. Bv.:
- Lineaire vorm in Amsterdam, later in Antwerpen
- Bipolaire vorm: Mechelen, Linkeroever van de Dijle; handelsnederzetting en rechteroever
- Verschillende kernen tot een stad omgevormd: Gent. Het is moeilijk te bepalen hoe de verschillende kernen zich verhouden tegenover elkaar. In de 12de eeuw ontstaat de omwalling en worden de verschillende kernen tot een stad samengevoegd.
- Orthogonaal patroon: bv. Nieuwpoort (ontstaan niet uit het niets), een centrale as met verschillende zijstraten
- Mengeling: Straatsburg