Slavernij

De maatschappij van de oudheid is ondenkbaar zonder slaven. Zij zijn echter een zeer heterogene groep. Een slaaf was er doorgaans beter aan toe dan een arme burger. Een slaaf was specifiek juridisch gedefinieerd. Schuldslavernij staat echter niet gelijk aan gewone slaven: ze blijven burger (en mogen dus niet lijfelijk gestraft of gedood worden). Een slaaf heeft geen rechten, geen bezit, ‘bestaat’ eigenlijk niet, enkel als bezit van iemand. Hij is het spiegelbeeld van een burger.
Wat was de frequentie van slaven? Slavernij is zo oud als de mensheid, en bestond tot zo’n 100 jaar geleden. In Athene waren slaven voornamelijk aanwezig binnen de zilvermijnen. In Italië waren zij het resultaat van de Romeinse veroveringen, en vindt men slaven in diverse contexten.
Er waren drie juridische manieren om slaaf te worden volgens het Romeinse recht: via geboorte, als krijgsgevangene, of door veroordeling. In werkelijkheid kwamen daar ook nog volgende oorzaken bij: vondelingen (hier bestaan geen cijfers over, maar dat kon juridisch eigenlijk dus niet, door het Romeinse principe van vrijgeboorte), piraterij/banditisme en de verkoop van zichzelf en/of de kinderen. Slaven waren een complexe groep qua sociale status: de iure stond niet gelijk aan de facto. Slaven konden en werden ook vaak vrijgelaten. Zij verschilden dan etnisch vaak niet van gewone burgers. Een vrijgelatene van een burger werd zelf volwaardig Romeins burger, hij mocht enkel geen magistratuur bekleden (zijn kinderen echter weer wel).
Wat was de economische betekenis van de slaven? Zeer divers: er waren verschillende soorten slaven in de landbouw. De rendabiliteit is sterk afhankelijk van het soort gewas en de kwaliteit van de bodem, of men al dan niet met slaven of loonarbeiders werkt. Buiten de landbouw komen de slaven voor in alle beroepen. De sector met een duidelijke oververtegenwoordiging is de zware mijnindustrie (strikt genomen eigenlijk een uitgestelde doodstraf). Opmerkelijk is dat er een soort van dynastieën ontstaan van vrijgelatenen (die elkaar opvolgen).
Is de antieke economie nu een slaven-economie? Qua aantallen zeker niet (behalve in Italië). Qua organisatie misschien wel: alle ondernemingen lijken slaven te gebruiken.