Patrimonium en staat

• Eer en bloed

Bloedverwantschap en eer

Bloedverwantschap

- universeel en voor de hand liggend middel voor onderlinge hiërarchie

- verticale verwantschap: leeftijd en geslacht, cultureel gewaardeerd door collaterale banden

- naam: verwees naar afstamming en behoren tot een familie

- vrouwen konden erven en doorgeven aan hun kinderen

Eer

erkenning door gemeenschap van iemands gewaardeerde positie

Hoge rang

- afstamming: bepaalde beschikking land en solidariteit

- vermogen: landbezit voorwaarde uitrusten als krijger

- prestaties: dapperheid, kracht en militair succes

Competitie

Competitie om eer, vermogen en macht langs de lijnen van familiebanden

- heersersgeslacht: tendens dominante positie via erfrecht

- bepaalden ook lotgevallen onderdanen

- patrimonium en ambt deelbaar onder zonen

Conflicten

Conflicten van eer en lichamelijke integriteit:

- families, geen individuen

- compensatie door dader of evenwaardig lid familie evenredige schade toe te brengen

- gunstigste geval: geregeld met geldbedrag (door wet vastgelegd): wergeld

- escaleerde soms tot vetes:

* op verbreking van verzoening stonden zware straffen

* overheid kwam aan vetevoering niet te pas

* kerk: verzachtende omstandigheden in geval van doodslag als wraakoefening

* overheid trachtte beperkingen op te leggen voor openbare orde

• Beneficia

Kerkelijke instellingen als grootgrondbezitters

- beheer afgelegen landerijen: beroep op plaatselijke potentaten

- weinig geschreven recht: beroep op gewoonterecht

* mondelinge getuigenis op basis van herinnering

* bewerker van een stuk land niet zonder goede reden verwijderen: duur van toewijzing, gerust van bezit

* levenslang toegekend: neiging overerving

- veel kerkelijke eigendommen langdurig in de handen van leken

- geen volle eigendom: goederen mochten niet verkocht worden aan derden + betalen van rente

- renten: beveiligen eigendom tegen aanspraken plaatselijke usurpators en familieleden van schenkers

Eenvoudige boeren

Eenvoudige boertjes schonken ook wel eens het kleine stukje land waarvan ze bezitter waren aan de kerk:

- bescherming

- vroegen het direct terug om er voor de rest van hun leven te kunnen werken

- juridisch afstand van bezitsrechten in ruil voor geclausuleerde gebruiksrechten

- clausulering varieerde sterk (tijdelijkheid sterker voor adel dan voor boeren)

= beneficia (gunsten) of precariae (smeekbeden)

Merovingische dynastie

Ook koningen konden bescherming verlenen aan personen die daar om vroegen: personen die zich opdroegen in de handen van de koning.

=> Bv: Merovingische dynastie:

- territoria als vergoeding voor uitgeoefend ambt

- geldarme economie: meest efficiënte vorm van beloning

- domeinen verbonden met ambten: dus tijdelijk

- zwakke koning: erfelijk bezit

- deze evolutie verzwakte koningschap

- beperkte verkeersmogelijkheden: land behoorde feitelijk toe aan lokale heersers

- lage agrarische opbrengsten: grondbezit geen geschikte basis voor centralisatie macht

• Vazalliteit

Merovingers

Merovingische tijd: Vassus: lager afhankelijk hofpersoneel

Eind 8^ste– 11^de eeuw

Eind 8^ste -11^de eeuw: geen eenduidige betekenis, maar betrekking op vrije mannen in dienstrelatie tot een heer:

- vergoeding: wapenuitrusting + deel krijgsbuit

- 2 typen heren: kerken en koningen

- relatie voor beide partijen aan voorwaarden gebonden en verbreekbaar

- ceremonieel: veel getuigen, rituele handelingen

- ceremonie waarschijnlijk niet steeds toegepast bij verlenen beneficium: uiteenlopende vormen

Feodaliteit

= bijeenkomen van vazalliteit en beneficium

Definitie

= een systeem van machtsuitoefening door middel van bilaterale verhoudingen tussen heer en vazal, die beide vrije mannen waren, in staat om een contract af te sluiten

Contract

- leenheer: trouw, bescherming en verlenen van inkomsten

- leenman: trouw, verlening van dienst (raad en daad)

= heerschappijsysteem tussen juridisch gelijken (aristocraten), maar sociaal – economisch ongelijken

è Wederzijdse trouw: voortdurende geweldplegingen, dus van levensbelang voor beide partijen

Leen

- doorgaans land: materiële onderbouw dienstrelatie

- leen van ambten

- geldelijke inkomstbronnen (b.v. een tol)

- uitgekeerde geldsom (geld- of beursleen)

Niet iedere vorm van machtsuitoefening gebeurde via feodo – vazallitische model.

Eigendom van grond

- veelvoorkomende rechtstitel (allodium, hereditas of proprium)

- vrijheidsbeperkingen:

* koning: bannus (recht om te bevelen)

* kerk: tienden heffen

* verwantschapsgroep: zegje over bescherming eigendom

* boeren die er werkten: rechten laten gelden

Systematiek van landuitgifte door Karolingers

De systematiek van landuitgifte door de karolingers mag niet worden overschat.

11^de – 12^de eeuw

feodaliteit als systeem dat politieke verhoudingen in grote delen Europa zou structureren

Feodaliteit

waarden die fundamenteel zouden worden voor Europese cultuur:

- geweld en conflicten in stramien dat geënt is op verwantschapsbanden, maar daar toch bovenuit stijgt

- competitiviteit geordend en gericht op verwerving materiële goederen en aanzien

- regels die rechtmatigheid van oorlog enigszins onderbouwen.