Late middeleeuwen – 16de eeuw

Crisis van de inkomsten van de heren op het einde van de 13de eeuw-14de eeuw: faillissement van abdijen, heren krijgen het moeilijk. De oorzaak is het onder druk komen van de seigneurie foncière: men is aan het maximum gekomen van de ontginningen, en bovendien staat ook de seigneurie banale onder druk: de vorsten hollen meer en meer de macht uit van de lokale heren. Hier kwam reactie tegen: de vorst heeft de banale heerlijkheid gewoon overgenomen (féodalisme d’état). De heren van de seigneurie foncière proberen er wel iets aan te doen: ze vervangen cijnzen door pacht: bij pacht blijft de eigendom bij de heer en de prijs is aanpasbaar na verloop van tijd. In Engeland zien we de opkomst van de Enclosure Movement als reactie tegen de verarming. In Oost-Europa zien we het ontstaan van de Tweede feodaliteit. In Zuid-Europa slaagt men erin heel wat cijnsgronden om te zetten in helftwinningen of mezzadria: de pachters moeten de helft van hun opbrengst afstaan, terwijl de heer de investeringen deed. De Tweede feodaliteit is ontstaan in de late middeleeuwen, en kende een hoogtepunt in de 16de-17de eeuw, in Oost-Europa. De oorzaken tot het ontstaan van de Tweede feodaliteit waren het tekort aan arbeid in Oost-Europa, de commercialisering van de graanexport waardoor er vele grote graanexportbedrijven ontstonden, en de afwezigheid van concurrentie tussen de verschillende heersende groepen (iets waar de boeren bij ons volop van konden profiteren) noch concurrentie van grote steden. Er gaat een verband ontstaan tussen reserves en tenures: men gaat mensen verplichten te komen werken. De Tweede feodaliteit geraakt in verval aangezien de productiviteit van de boeren achteruit ging.
 Sociale relaties binnen de boerenmaatschappij
Men schakelt over naar veeteelt. Er zijn een aantal boerenopstanden: gefrustreerde boeren die reageren op de reacties tegen de faillissementen. De grootste boerenopstanden doen zich voor in onze kustvlaktes in de jaren 1320. Over het algemeen blijft de peasantmaatschappij stabiel.