Hoofdstuk 1. Rene Descartes and the Foundations of Modern Psychology

Geboren: 31 maart 1596 in La Haye, Frankrijk. Groeide op bij zijn oma, samen met oudere broer, zus en een nurse. Ging naar de beste school: College at la Flèche. Werd veel wetenschap en wiskunde gegeven naast het ‘normale’ programma.

Werd beïnvloed door de leer van Aristoteles (385-322 vc). Op de school werd zijn leer aangeboden, dus ook dat de Aarde het middelpunt van het helal was. Toen later de astronoom Copernicus ‘ontdekte’ dat de zon in het midden stond, maar werd niet serieus genomen.

Ook biologie door Aristoteles beïnvloed. Deze beschreef het concept ‘ziel’ (‘psyche’ of ‘anima’) . Hij gaf het een betekenis van dat wat de levenden van de niet-levenden onderscheidt. Er zijn verschillende ‘verdiepingen’ zielen. Ieder soort organisme (plant, dier en mens) had een of meerdere ‘zielen’.

Aristoteles en leerlingen ‘verklaarde’ en ‘bewezen’ het hele ziel-gebeuren niet of nauwelijks. Er werd gedacht: “Dieren kunnen lopen OMDAT ze die ziel hebben” en daar hielt de analyse op. Tegenwoordig wordt gedacht dat dit eerder dingen zie die verklaard moeten worden dan dingen die verklaringen zijn. Descartes is een van de eerste die deze nieuwe manier van denken ‘invoerde.’

Op zijn zestiende studeerde hij af als beste van de school. Toen kwam er een periode van feesten totdat hij onder supervisie van de monnik Mersenne kwam. Deze nam hem psychologisch als intellectueel onder zijn vleugels tot hij naar Parijs vertrok. Descartes raakte in een emotionele en intellectuele crisis. Hij vond dat al het studeren hem meer vragen en onduidelijkheden had opgeleverd dan iets anders. In St. Germain gaat hij naar de meest beroemde attractie daar, een stel bewegende beelden. Deze beelden hebben Descartes een mechanische kijk op beweging bij levende mensen gegeven. Aangezien schizofrenen een mechanische kijk op mensen hebben en vanwege zijn emoties wordt Descartes vaak gediagnoseerd als schizofreen.

Toen hij tweeentwintig was ging hij het leger in, om te ontdekken of de ‘echte wereld’ meer bevredigende kennis te bieden hadden dan de ‘academische ivoren toren.’ Hij was katholiek, maar omdat het protestantse leger dichterbij was vocht hij aan die zijde in de dertigjarige oorlog. Na een jaar raakte hij in gesprek met de soldaat en wiskundige Beeckman. Ze werden vrienden. Beeckman werd een soort mentor van Descartes en zo ‘maakte’ Descartes zijn eerste eigen werk. De vriendschap tussen de twee loopt ten einde als Beeckman het werk tegen afspraak in aan anderen laat zien en terecht laat schemeren dat hij Descartes heeft geholpen. Na een jaar gaat Descartes naar de Katholiekenkant om daar te vechten. Hij neemt een omweg via Noord Duitsland en Polen, en heeft een ‘inzicht’ wat leidt tot de ontdekking van analytische geometrie, de eerste toepassing van wiskunde.

Descartes’ methode (vanaf blz 10)

Twee gedachtes van Descartes:

1) het werk dat gedaan wordt door meerdere mensen is minder goed dan dat wat gedaan isdoor één persoon. Bv architectuur.

2) Het toepassen van een geometrisch-achtige manier van redeneren bij alle velden van kennis. Soort hiërarchisch model met een grondstelling, of axiom. (een rechte lijn is de kortste afstand tussen punten) Deze worden met bij kleine maar logische stappen aan elkaar verbonden en leiden tot een conclusie of theorem.

Hoe worden de axioms bij niet-wiskundige gebieden gegenereerd? Grondregel:

“Accepteer niets als een waarheid, behalve als ik het herken als zeker en duidelijk. Dat houdt in dat onbezonnenheid en veroordelingen vermeden moeten worden, en niets in mijn conclusies toegevoegd wordt, behalve als het zichzelf zo duidelijk en onderscheidend presenteert in mijn gedachten dat er geen reden of gelegenheid is om te twijfelen.”

Dus: aan alles twijfelen.

Spontaan besloot hij geen soldaat meer te zijn. Bovendien begon hij met zijn nieuwe gedachten toe te passen op levensvragen om ze zo te beantwoorden. Zijn belangrijkste maar nooit afgemaakte werk is “Rules for the Direction of the Mind”. Hierin gebruikt hij zijn methode om de fysieke wereld te verklaren. Gedachten: de meest belangrijke onderdelen van de simple nature bepalen.

Een simple nature is een idee of impressie met twee eigenschappen:

1. clear: meteen gegeven in ervaring

2. distinct: ongeschikt voor verdere analyse of twijfel

Later reduceerde Descartes de simple nature tot twee eigenschappen die echt aan de eigenschappen voldeden, namelijk:

1. extension

2. motion

Dus: alle fysieke fenomenen moeten hiermee te verklaren zijn. Descartes zag het lichaam als mechanisch. In 1623 publiceerde Galilei een boek met hetzelfde idee, namelijk: “The Assayer”. Hij maakte onderscheid tussen primaire en secondaire fysieke kwaliteiten.

Pas na de primaire kwaliteiten (vorm, kwantiteit en beweging) kunnen de secondaire kwaliteiten opkomen. Primair: omvang, vorm en beweging. Secondair: aanzicht, geluid, reuk.

Descartes bracht echter niets uit tot “The World” 1633.

The World: Descartes Physics and Physiology. (blz 14)

Uitgegeven in 1633. Descartes wilde “universal science”: alle kunst en wetenschap onder eenzelfde set van fundamentele principes. Hij zag dus ook psychologie als wetenschap!

Treatise of light: Een onderdeel van het boek, natuurkunde. Analyse van materiaal in beweging.

“Er bestaat geen ‘niets’ er is altijd ‘iets’.” Wanneer iets beweegt laat het geen leegte achter maar wordt meteen opgevuld. Zoals een vis die zich door water beweegt.

Drie verschillende soorten materiaal, door Descartes gebaseerd op de elementen:

- vuur => heet materiaal, het kleinste van alle materialen

- lucht => iets groter maar nog steeds niet zichtbaar, meest voorkomend

- aarde => object bestaan hieruit, zwaarste materiaal

Zag het oog en de rest van het lichaam als mechanismen, werkend volgens fysieke wetten.

Treatise of man: Mechanische fysiologie, tweede deel van het boek. Galileo en Harvey hadden al eerder naar het lichaam gekeken als mechanismen dus dat was niets nieuws. Wel nieuw: de omvang van het aantal functies bij wij hij deze gedachte had. Aristoteles had de theorie van de ‘zielen’ deze verruilde Descartes door de theorie dat het lichaam 10 functies vervult, namelijk:

1. vertering

2. bloedscirculatie

3. voeden en groeien van het lichaam

4. ademhalen

5. slapen en wakker zijn

6. waarnemen

7. verbeelding

8. geheugen

9. voorkeuren en passie

10. beweging

In de nieuwe theorie bleef alleen de rational soul overeind. De rest verklaarde Descartes door de hersenen en neuronen erbij te betrekken. (begin neuropsychologie). Vooral interesse in ventrikels. Vloeistof nu bekend als cerebrospinel fluid, toen als ‘animal spirits’. (dus lichaamsfuncties). De vloeistof zou door de holle neuronen vloeien en de spieren van vorm laten veranderen. (bewegen).

Geheugen en leren zou komen doordat bepaalde ‘poriën’ opende onder bepaalde omstandigheden en het vocht opnamen.

Maar wat zette het vocht dan in beweging? Externe omstandigheden, net zoals de beelden in detuin. Wanneer in de buitenwereld iets bewoog kwamen de materialen in beweging en deze drukte zich tegen de zintuigen die het waarnamen. (het idee van ‘reflex’ wat toen nog niet zo genoemd werd).

Descartes ging uit van twee soorten reflexen:

1. automatische en onmiddellijke respons (hand bij vuur)

2. learned reactions (idee van conditioneren)

Emoties ontstonden door beroering, die de loop van de vloeistof beïnvloedde. Bv bij angst of woede meer vloeistof, bij geduld juist minder. Interactie tussen buitenwereld en neuronensysteem.

Mensen waren nog anders: die konden namelijk zelf kiezen wat ze wilde doen. Dus: vegetative en animal souls weg, de rational soul blijft. Het boek “The world” (of Le monde) is nooit uitgegeven wegens de kerk. Na de dood van Descartes door volgelingen uitgegeven.

Descartes philosophy of Mind (blz 22)

Descartes en Galileo hebben voor een democratisering van de wetenschap gezorgd door hun boeken in Frans of Italiaans in plaats van Latijn uit te geven, waardoor het beschikbaar was voor gewone mensen.

Volgens Descartes was alles onzeker en moest je overal aan twijfelen. Het enige wat zeker was, was dat hij overal aan twijfelde. Dus: zijn rationele ziel werkte. Moest dus los staan van het ‘onzekere’, het lichaam. Het was er wel, maar je kon het nooit in een keer omvatten, zoals alles wat we waarnemen met onze zintuigen. Wat bestond er nog meer wat je niet in een enkele

sensorische waarneming kon omvatten? (innate ideas) Bv: perfectie. Maar het moest wel

bestaan, dus bestond er een God die aan alle facetten van perfectie voldeed.

Rationalist: redeneren en intellect los van sensorische ervaringen

Nativist: geboren met een zekere vorm van kennis (innate ideas)

Empiricist: alles wat je weet, weet je door sensorische waarneming (was Descartes niet)

Dualist: lichaam en geest zijn van elkaar gescheiden

Interselected dualisme: hierin was Descartes de eerste: niet alles komt alleen uit het lichaam, of alleen uit de geest, er is sprake van interactie. Want: een lichaam zonder geest is als een machine zonder bewustzijn, een geest zonder lichaam heeft alleen innate ideas want geen zintuiglijke waarneming. Waar vond die interactie plaats? Descartes vond de hersenen logisch, maar die bestonden uit twee delen, terwijl je maar één gedachte hebt.

Op blz 27 fig 1.1. zie je de machinale uitleg van hoe het oog werkt. Niet erg boeiend.

De ziel mengt met gedrag en maakt het zo bewust en onze eigen keuze. Andere consequenties van deze interacties zijn passies: de bewuste ervaringen die samengaan met lichamelijke emoties. De ziel reageert op twee manieren op de informatie van de animal vloeistof:

1. het voelt de bewegingen van de vloeistof en wordt bewust van de sensatie of passie

2. de ziel maakt een bewuste attitude naar de passie, en kan er zo lichamelijk op reageren

Kleine emoties kan je negeren. De ziel heeft dus niet altijd controle. Maar bij hele heftige emoties kan de rationaliteit het verliezen, je rent bijvoorbeeld weg bij angst. De animal soul wint het dan van de rational soul. Zulke conflicten zijn lichaam tegen ziel. De ziel is dus perfect rationeel en consistent, maar heeft beperkte macht over het lichaam. Er was altijd een soort strijd. De lichaam was machinaal, maar de ziel zou boven de wetenschap liggen.

Descartes’s influence (blz 30)

Descartes bracht nog meer boeken uit. Hij was gelovig maar de kerk kwam steeds meer in opstand tegen wetenschap en in Nederland werden zijn boeken zelfs verbannen. Dit deed de gelovige Descartes pijn. Hij stopte zo’n beetje met het publiceren van boeken. Hij schreef alleen nog manuscripten en brieven naar wat vertrouweling, waarvan de meeste bewaard zijn gebleven. Hij verhuisde naar Zweden maar stierf daar na 6 maanden, 11-02-1650. in de rest van de hoofdstukken zal meer over Descartes ideeën en dies invloeden verteld worden.