De wereld in 1815

Congres van Wenen, 1815

• In het teken van de erfenis van de Franse Revolutie:

 1789: Populaire soevereiniteit = bron van alle wettelijke macht, symbolisering v.d. macht

 voor 1789: de absolute monarch die de macht uit Gods handen heeft verkregen

 vorst kan nu enkel regeren met instemming v.h. volk, met als belangrijk gevolg dat

vorsten onderling geen afspraken meer kunnen maken

 we krijgen dus een botsing met de dynastieke wereld, en het duurde enkele jaren

voor men zich buiten Frankrijk zorgen begonnen maken. De koninklijke legitimiteit

begon ook in andere landen achteruit te bollen…

 vanaf 1792 gaan Franse revolutionairen hun ideeën exporteren, in naam v.h. idee

dat Frankrijk bedreigd zou worden als haar principes elders geen ingang vonden.

 regelmatig militair conflict, zodat dienstplicht noodzakelijk wordt (groot landleger!)

 1799: Napoleontische expansie

 op binnenlands vlak een verlicht despoot, op buitenlands vlak expansionistisch

 doelstellingen: Frankrijk de leidende staat van Europa maken + de bestaande sociale

orde omvormen naar een orde met populaire soevereiniteit  oorlog met rest Europa

 tegen 1813 is de Europese kaart volledig hertekend, maar vanaf dan (veldtocht tegen

Rusland) gaat het fout  Imperial overstretch en de expansie gaat de Franse

capaciteiten & economische basis te boven. Hij heeft de eigen legitimiteit uitgehold…

 1814: einde napoleontische rijk, begin restauratie.

 Resultaten:

- Verbreking Europees machtsevenwicht

- Bedreiging machtspositie vorsten

• het Congres van Wenen moest stabiliteit creëren en de machten die Napoleon hadden
verslagen maken onderlinge afspraken over de postrevolutionaire situatie in Europa
 doelstelling: Restauratie en poging tot terugkeer naar het pre-revolutionaire tijdperk:

- Binnenlands: Herstel van dynastieke legitimiteit, restauratie Ancien Régime.

- Buitenlands

- : Herstel van het machtsevenwicht, zoals vóór Napoleon

 doelstellingen m.b.t. het herstelde machtsevenwicht komen echter niet overeen:

- Rusland:

 wil continentale suprematie (Polen, Dardanellen en de zee-engten)

 Versterking Pruisen (opdat de macht van Oostenrijk zou verminderen)

- Groot-Brittannië: streeft naar Europees machtsevenwicht zodat U.K. door niemand bedreigd kan worden en wil dus ook een Russische suprematie vermijden (liever vele kleine machten, dan enkele grote)

 Versterking Pruisen, Oostenrijk, Verenigde Provinciën (als buffer tegen Fr.)

 cordon sanitaire rond Frankrijk, waardoor U.K. in staat is een uniek
wereldimperium uit de bouwen (mede door I.R.)

- Pruisen: uitbreiding grondgebied

- Oostenrijk: Status-quo en stabiele wereldorde, want elke verschuiving v.h. machtsevenwicht is een bedreiging voor de eigen positie.
 tegen sterk Rusland of sterk Pruisen

 U.K. & Oostenrijk zullen in 1815 ook een geheim akkoord sluiten, gericht tegen

Pruisische/Russische ambities. U.K. wou namelijk een onafhankelijke sterke Poolse

staat (als buffer), maar Rusland slaagde erin om dit tegen te werken, ondersteund

door Pruisen. Rusland wou in ruil voor haar bijdrage in de strijd tegen Napoleon

expansie in Z- & W-richting… (t.n.v. respectievelijk Polen & Ottomaanse Rijk)

 architect Congres van Wenen: kanselier Metternich

Herstel legitimiteit ging vrij gemakkelijk, er zijn nog tegemoetkomingen

- Bourbondynastie onder Lodewijk XVIII weer aan de macht in Frankrijk

- Geen revanchisme: de overwinnaars stellen geen zware eisen

 Herstel van het machtsevenwicht: veel moeilijker, weinig tegemoetkomingen
 er is geen nieuwe visie op het machtsevenwicht, maar er gebeuren wel pragmatische

(territoriale) herschikkingen

 Cordon sanitaire tegen Frankrijk:
 V.P. als buffer (N-Nederlanden worden uitgebreid met België & Lux.)
 reorganisatie Duitse staten in een geheel van kleine staatjes + uitbreiding Pruisen

(ook tegen Rusland gericht)  later gereduceerd tot 39 staatjes en verenigd in de

Duitse bond, een confederatie o.l.v. Oostenrijk (versterking macht Oostenrijk!)

 herstel van een onafhankelijk Zwitserland

 oprichting van Piëmonte-Sardinië (= zuidelijk sluitstuk Cordon Sanitaire)

 Concert van Europa: (incl. Fr.!) de grootmachten zouden regelmatig samenkomen, in
het bijzonder als één van de twee dimensies (machtsevenwicht & legitimiteit) in het

gedrang zou komen (vb. bij dreigende onafhankelijkheid van België)

 te beschouwen als voorloper van de Volkenbond & VN, en is de eerste min of

meer concrete afspraak in die aard.

 grootmachten besluiten elkaars invloed te erkennen  spelregels afgesproken

 Heilige alliantie: Rusl., Oostenr., Pruisen, = alliantie v.d. 3 Oost-mogendheden

= in functie v.h. herstel van de goddelijke legitimiteit, ondergetekenden beloven de

Christelijke principes van liefdadigheid en vrede te handhaven.
= element of moral restraint into the relationship of the great powers
 vormt de belichaming van het binnenlandse aspect v.h. C.v.W.: legitimering
 is vrij vaag geformuleerd, en lijkt eerder een intentieverklaring dan een voor

uitvoering vatbaar diplomatisch akkoord.

 Eng. haakt af omdat het teveel naar het absolutisme zou neigen, het zou ook

een instrument zijn om liberalisme en vooruitgang af te remmen.
 Viervoudige Alliantie: Rusland, Oostenrijk, Pruisen, U.K.

= bedoeld om machtsevenwicht te herstellen indien nodig, en om de naleving v.h.

Verdrag van Parijs door Frankrijk te verzekeren
 vormt de belichaming v. het buitenlandse aspect v.h. C.v.W.: machtsevenwicht
 1818: Frankrijk ook opgenomen: Vijfvoudige alliantie
 belang? volgens sommigen van groot belang, als de voorloper v.d. Volkenbond

en de V.N. (had men ook zulke afspraken gemaakt na WO I was er misschien

nooit een WO II gekomen  volgens anderen minder belangrijk, omdat men

enkel effectief samenkwam als er zich problemen stelden)

 beide allianties zijn instrumenten van samenwerking tegen bedreigingen…

Algemene beschouwingen:

• Na oorlog: overwinnaars op zoek naar stabiele wereldorde

 Invloedszones: elk heeft het recht te doen wat hij wil in de eigen zone

• Legitimiteit: want macht is pas duurzaam als die erkent wordt

 2 botsende claims: populaire vs dynastieke legitimiteit

- Pragmatische restauratie

 niet alle verwezenlijkingen van Napoleon worden zomaar teruggeschroefd, men draait

enkel de zaken terug die belangrijk zijn ter herstelling van de status-quo

• Schoolvoorbeeld van band tussen binnen- en buitenlandse politiek
 toont duidelijk de permanente beïnvloeding van het ene land door het andere

 vanaf nu spreken we van de Weense Wereldorde (= wereldorde van Metternich)