1. Vergelijking met Kant. Kant maakte geen onderscheid tussen natuurwetenschappelijke en geesteswetenschappelijke kennis. Alle kennis was mogelijk door de zuivere vormen en categorieën in de geest (het transcendentale subject). Voor structuralisten was de vraag hoe natuurwetenschappelijke kennis mogelijk was vanwege hun positivistisch uitgangspunt niet problematisch. Zij deelden enerzijds met de klassieke empiristen het standpunt dat natuurwetenschappelijk kennis van de werkelijkheid mogelijk was op grond van empirische waarneming. Zij zochten anderzijds voor subjectieve, niet-wetenschappelijke kennis wel naar dieperliggende structuren. Dit waren geen transcendentale structuren (Kant) of structuren die de geest had gemaakt (neokantianen), maar empirische structuren, sociale gegevenheden. Wetenschappelijke en niet-wetenschappelijke vormen van denken worden zo asymmetrisch behandeld. Onder invloed van het werk van Kuhn zou getracht worden om ook wetenschappelijke vormen van denken vanuit sociale structuren te verklaren.

2. Structuralistische benaderingen kunnen worden opgevat als voorbeelden van een paradigma in de zin van Kuhn. Zij creëren een eigen onderwerp van onderzoek, een eigen ontologie (sociale feiten, ‘langue’, tekensystemen).

3. Structuralistische benaderingen waarbij de betekenis afgeleid wordt uit het geheel van een structuur en niet aan de werkelijkheid zijn verwant aan het betekenisholisme van Duhem, Quine en Kuhn.

·De benadering van Saussure was zeer vruchtbaar. Opkomst van een algemene tekenleer (semiologie, semiotiek) Veel aspecten van het dagelijks leven (niet alleen van hoge kunst, maar ook van films, reclame enzovoorts) worden opgevat als uitdrukking van tekensystemen, van onderliggende structuren, van culturele conventies.

·Roland Barthes: je moet een tekst niet lezen als een product van een auteur met bedoelingen, maar als uitdrukking van een onbewust systeem van culturele conventies. Het teken in figuur 1 kan op één niveau staan voor ‘eikenboom’ en op een hoger niveau voor standvastigheid, kracht, traditie enzovoorts.

·De semiotiek breekt met het ‘Verstehen’ als methode, met de humanistische gedachte dat de mens oorsprong van betekenis is: leidt tot slogans als ‘de dood van het subject’, ‘de dood van de auteur’.

·De analyse van culturele conventies waarvan men niet bewust is, kan een maatschappijkritische of ontmaskerende functie hebben. Zo’n analyse wijst op onbewuste vooroordelen (mythologieën: stereotypen die bepaalde culturele gegevens voorstelt als natuurlijk).

·Sociale feiten zijn waarneembare gegevens over de mens die niet het resultaat zijn van fysieke en biologische processen, maar ook niet van bewuste, individuele daden. ·Kenmerken van sociale feiten:

–ze zijn extern aan het individu. Hun betekenis wordt niet door de motieven, intenties of beslissingen van een individu, maar door de samenleving, door conventie, bepaald. Volgens

Durkheim is er geen sprake van hypostasering: sociale feiten bestaan buiten elk individu afzonderlijk, niet buiten alle individuen gezamenlijk.

–ze hebben een zeker dwingend vermogen over het individu. Er staan sancties op het negeren van sociale feiten.

·Institutie is een ander woord voor een sociaal feit. Het geld, de taal, een godsdienst zijn voorbeelden van sociale feiten.

·Voorbeelden van Durkheims structuralisme:

–zelfmoord is niet het resultaat van een individuele beslissing; het zelfmoordcijfer blijkt afhankelijk te zijn van twee sociale variabelen (van sociale krachten): de mate van individuele integratie (tussen egoïsme en altruïsme) en de mate van sociale integratie (tussen fatalisme en anomie).

–de sociale functie van godsdienst bestaat niet uit het verzorgen van het heil van het individu, maar uit het handhaven van de sociale orde (studie naar de sociale orde en de godsdienst van de Australische aboriginals: de aanbidding van totemdieren reflecteert de onderscheiding van de clans die ermee verbonden zijn).

·In overeenstemming met de hermeneutici ging Durkheim ervan uit dat de maatschappij een realiteit sui generis, een eigensoortige realiteit, was, maar in tegenstelling tot de hermeneutici ging hij ervan uit dat de maatschappij een realiteit was die op een objectieve manier bestudeerd moest worden.

·Voorbeeld van een positivistische benadering in de sociologie.

·In tegenstelling tot Max Weber ging Durkheim er niet van uit dat individuele actoren zelf
betekenis verlenen aan hun handelen.